Việt Điện U Linh Tập là một tác phẩm văn học – sử học – tâm linh độc đáo của nền văn học trung đại Việt Nam, do Lý Tế Xuyên biên soạn vào khoảng thế kỷ XIV dưới triều Trần. Đây là một tập truyện chép về các nhân vật lịch sử đã mất, nhưng sau khi qua đời được nhân dân tôn thờ, phong thần, và tin rằng họ linh ứng trong việc phù trợ quốc gia, bảo hộ nhân dân. Với ngòi bút sâu sắc, tài liệu phong phú và góc nhìn đậm chất tín ngưỡng dân tộc, Việt Điện U Linh Tập đã trở thành một viên ngọc quý trong kho tàng văn học cổ Việt Nam.
Tựa đề của tác phẩm mang ý nghĩa đặc biệt: “Việt điện” là “nước Việt”, “u linh” là “linh hồn trong cõi âm”, còn “tập” là sự sưu tầm, tuyển chọn. Như vậy, Việt Điện U Linh Tập có thể hiểu là “tuyển tập các truyện thần tích linh ứng của các bậc trung thần nghĩa sĩ nước Việt”. Tác phẩm gồm khoảng 43 truyện về các vị thần, các anh hùng liệt sĩ, danh tướng, trung thần, người có công với nước được nhân dân lập đền thờ và triều đình sắc phong thần hiệu.
Lý Tế Xuyên không chỉ chép lại truyện dân gian, mà còn kết hợp các nguồn sử liệu, thần tích, sắc phong để hệ thống hóa các câu chuyện. Điều đó cho thấy ông có tư duy biên soạn nghiêm túc, ý thức lịch sử rõ ràng và đặc biệt là tinh thần tôn vinh các giá trị đạo lý truyền thống như trung quân, ái quốc, nghĩa khí và lòng trung hiếu. Các nhân vật được nhắc đến trong tác phẩm không chỉ hiện diện như những vị thần siêu nhiên, mà còn là hình tượng biểu trưng cho những lý tưởng đạo đức mà xã hội phong kiến đề cao.
Một số câu chuyện tiêu biểu trong Việt Điện U Linh Tập có thể kể đến như truyện về Phạm Ngũ Lão – danh tướng thời Trần; Nam Minh Tự – linh thần giữ yên bờ cõi phía nam; hoặc những câu chuyện cảm động về vị quan cương trực bị oan uổng nhưng được phong thần vì lòng trung nghĩa. Qua đó, Lý Tế Xuyên không chỉ kể chuyện mà còn gửi gắm thông điệp về lòng tin, sự công bằng của đạo trời và vai trò của những “anh hùng âm phủ” trong việc giữ gìn quốc thái dân an.
Không giống như Lĩnh Nam Chích Quái, vốn tập trung vào các truyền thuyết dân gian và yếu tố kỳ ảo thời lập quốc, Việt Điện U Linh Tập đi sâu hơn vào tầng lớp tinh thần và tín ngưỡng dân tộc. Tác phẩm phản ánh một cách sống động quan niệm “sinh ký tử quy”, tức con người sống có nghĩa, chết đi hóa thần để tiếp tục phù hộ đất nước. Đây là biểu hiện đặc trưng của đạo lý Á Đông kết hợp giữa Phật giáo, Nho giáo và tín ngưỡng bản địa.
Việt Điện U Linh Tập còn có giá trị sử liệu quan trọng. Nhiều sự kiện lịch sử và nhân vật không được ghi chép trong chính sử, nhưng lại xuất hiện trong tác phẩm này với độ tin cậy cao do dựa vào sắc phong của triều đình hoặc ghi chép từ các chùa, đền miếu có thực. Từ đó, sách bổ sung một cái nhìn dân gian – tín ngưỡng vào lịch sử, làm phong phú thêm các tư liệu nghiên cứu về xã hội, chính trị, văn hóa thời trung đại.
Ngày nay, Việt Điện U Linh Tập vẫn là nguồn tài liệu quý giá cho các nhà nghiên cứu, học sinh, sinh viên và những ai yêu mến văn hóa truyền thống Việt. Không chỉ là sách sử, cũng không chỉ là chuyện kể, tác phẩm là nơi hội tụ của lịch sử, tâm linh và lòng biết ơn đối với những người đã ngã xuống vì đất nước. Đọc Việt Điện U Linh Tập là bước vào thế giới huyền linh của người Việt – nơi sự sống và cái chết hòa làm một, cùng gìn giữ cõi Việt linh thiêng qua muôn đời.
