Những Món Quà Của Người Da Đỏ của Jack Weatherford là một tác phẩm nghiên cứu công phu, làm sáng tỏ vai trò to lớn nhưng thường bị lãng quên của các dân tộc bản địa châu Mỹ trong sự hình thành và phát triển của nền văn minh hiện đại. Thay vì chỉ nhìn người da đỏ qua lăng kính huyền thoại hay bi kịch bị chinh phục, Weatherford đưa ra một cách tiếp cận mới: coi họ là những nhà sáng tạo, những người đã để lại dấu ấn sâu sắc trong văn hóa, kinh tế, chính trị và cả tư duy toàn cầu.
Nội dung cuốn sách được triển khai theo hướng khảo sát những đóng góp cụ thể của các dân tộc bản địa. Trước hết, tác giả nhấn mạnh đến ảnh hưởng trong nông nghiệp và ẩm thực. Những thực phẩm như khoai tây, ngô, cà chua, ớt, cacao, thuốc lá… – ngày nay vốn phổ biến toàn cầu – đều có nguồn gốc từ người da đỏ. Các loại cây trồng này không chỉ cứu hàng triệu người châu Âu thoát nạn đói, mà còn định hình nên nền ẩm thực và kinh tế của nhiều quốc gia. Weatherford khẳng định rằng nếu thiếu đi những sản phẩm này, tiến trình công nghiệp hóa và đô thị hóa của phương Tây hẳn đã chậm lại đáng kể.
Một mảng nội dung quan trọng khác là tri thức y học và khoa học. Người da đỏ đã biết dùng vỏ cây liễu để giảm đau (tiền thân của aspirin), biết chữa trị bằng dược liệu tự nhiên và thực hành y học cộng đồng. Họ cũng phát triển những phương pháp bảo tồn thiên nhiên, quản lý đất đai và nguồn nước mang tính bền vững, đi trước thời đại về khái niệm sinh thái học mà nhân loại hôm nay đang quay lại học hỏi. Những tri thức ấy, theo Weatherford, là minh chứng cho tầm vóc trí tuệ của một nền văn minh từng bị coi thường.
Cuốn sách còn mở rộng sang lĩnh vực chính trị và tư tưởng xã hội. Nhiều ý tưởng dân chủ, tự do và quyền bình đẳng trong Hiến pháp Mỹ và các bản Tuyên ngôn nhân quyền sau này, thực ra đã được truyền cảm hứng từ hệ thống liên minh và quản trị của các bộ tộc Iroquois. Weatherford cho rằng chính sự tiếp xúc với các mô hình xã hội bình đẳng, phân quyền, tôn trọng cộng đồng của người da đỏ đã gợi mở cho những nhà tư tưởng châu Âu một viễn cảnh khác với chế độ quân chủ chuyên chế lúc bấy giờ. Đây là điểm ít được nhắc đến, nhưng lại cho thấy “món quà” tinh thần vô giá mà người da đỏ đã để lại.
Tác phẩm cũng không né tránh sự thật lịch sử cay đắng: việc những dân tộc này bị tước đoạt đất đai, bị đồng hóa và gần như bị xóa sổ trong quá trình thực dân châu Âu mở rộng. Weatherford chỉ ra nghịch lý rằng trong khi người da đỏ bị hạ thấp, coi như lạc hậu, thì cả thế giới lại đang thừa hưởng và sống dựa vào những giá trị họ sáng tạo. Từ đó, ông kêu gọi một sự nhìn nhận công bằng, trả lại vị trí xứng đáng cho người bản địa trong lịch sử nhân loại.
Cách viết của Jack Weatherford vừa khoa học, vừa giàu tính nhân văn. Ông không chỉ đưa ra dẫn chứng khảo cổ, lịch sử, mà còn lồng ghép những câu chuyện, giai thoại, làm cho độc giả cảm thấy gần gũi và dễ thấu hiểu. Cuốn sách vì thế không đơn thuần là một công trình học thuật, mà còn là lời nhắc nhở về sự đa dạng văn hóa và bài học khiêm nhường: văn minh không chỉ đến từ phương Tây, mà còn từ những cộng đồng từng bị coi là bên lề.
Những Món Quà Của Người Da Đỏ là một hành trình tái định nghĩa lịch sử, giúp người đọc nhận thức rằng những gì ta đang có ngày nay – từ bữa ăn hằng ngày, thuốc men, đến tư tưởng dân chủ – đều mang dấu ấn của người da đỏ. Tác phẩm này vì thế vừa là lời tri ân, vừa là tiếng chuông cảnh tỉnh, nhấn mạnh rằng sự tiến bộ của nhân loại luôn được dệt nên từ nhiều nền văn hóa, chứ không thuộc riêng bất kỳ dân tộc nào.
