Mai Hương và Lê Phong của Thế Lữ là một trong những tiểu thuyết trinh thám – phiêu lưu tiêu biểu của văn học Việt Nam giai đoạn tiền chiến, ghi dấu bước phát triển quan trọng của thể loại truyện điều tra trong văn học quốc ngữ. Với lối viết hấp dẫn, giàu kịch tính và mang đậm phong vị phương Tây nhưng vẫn thấm đẫm chất Việt, tác phẩm đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng độc giả suốt nhiều thập kỷ.
Nhân vật trung tâm của câu chuyện là Lê Phong – một ký giả thông minh, quả cảm và có năng khiếu phá án. Anh không chỉ là người săn tin đơn thuần, mà còn nhiều lần trở thành nhân vật chủ chốt trong việc vạch trần những âm mưu, tội ác ẩn giấu sau bức màn xã hội đô thị. Bên cạnh Lê Phong là Mai Hương – một thiếu nữ xinh đẹp, can đảm và cũng rất nhạy bén. Hình tượng Mai Hương được xây dựng không chỉ như một bóng hồng đồng hành, mà còn là nhân vật góp phần quan trọng trong các tình tiết, nhiều lần hỗ trợ Lê Phong trong hành trình phá án.
Cốt truyện của Mai Hương và Lê Phong xoay quanh những vụ án li kỳ, đan xen giữa hành động, bí ẩn và yếu tố lãng mạn. Đặc sắc nhất là cách Thế Lữ tạo dựng những tình huống đầy kịch tính: những vụ giết người khó lý giải, những âm mưu giấu kín sau vẻ ngoài sang trọng của tầng lớp thượng lưu, hay những cuộc rượt đuổi nghẹt thở giữa chính nghĩa và tội ác. Thay vì tập trung hoàn toàn vào các thủ pháp hình sự khô khan, Thế Lữ kết hợp chúng với yếu tố tâm lý, xã hội, tạo nên sự cân bằng giữa điều tra, suy luận và chiều sâu cảm xúc nhân vật.
Điểm đáng chú ý là Lê Phong không chỉ hiện lên như một “thám tử” tài ba mà còn mang dáng dấp trí thức đô thị mới mẻ của Việt Nam thời bấy giờ. Anh đại diện cho khát vọng hướng tới lý tưởng công bằng, chính trực, đồng thời cũng là biểu tượng của tinh thần dấn thân, phản ánh vai trò của trí thức trẻ trong xã hội đầy biến động. Sự kết hợp giữa Lê Phong và Mai Hương tạo nên một cặp đôi lý tưởng: thông minh, quả cảm và nhân văn, vừa bổ sung cho nhau về lý trí lẫn tình cảm, vừa gợi mở sắc thái lãng mạn nhẹ nhàng giữa những màn kịch tính căng thẳng.
Ngôn ngữ của Thế Lữ giàu nhịp điệu, có sự pha trộn giữa chất văn học lãng mạn và nhịp nhanh của báo chí, khiến tác phẩm vừa dễ đọc vừa giàu sức gợi hình. Ông không giấu đi cảm hứng tiểu thuyết trinh thám phương Tây, nhưng đã khéo léo Việt hóa để gần gũi với độc giả trong nước, từ bối cảnh, nhân vật cho tới tâm lý hành động.
Mai Hương và Lê Phong vì thế không chỉ đơn thuần là một truyện trinh thám giải trí, mà còn là minh chứng cho sự tìm tòi đổi mới của văn học Việt Nam đầu thế kỷ XX. Tác phẩm góp phần đặt nền móng cho dòng truyện trinh thám quốc ngữ, đồng thời mở rộng phạm vi biểu đạt của văn chương Việt, khẳng định rằng người cầm bút có thể sáng tạo ra những câu chuyện vừa kịch tính, vừa đậm đà bản sắc dân tộc. Đây là cuốn tiểu thuyết không chỉ cuốn hút với độc giả yêu thích trinh thám, mà còn có giá trị nghiên cứu văn học, phản ánh đời sống xã hội và tư tưởng thời kỳ giao thoa Đông – Tây.
