Những Điều Đọng Lại Qua Hai Cuộc Chiến Tranh của Hoàng Đan là một cuốn hồi ký – tư liệu quý giá, nơi người lính – nhà chỉ huy – nhà tư tưởng ấy nhìn lại gần nửa thế kỷ chiến đấu, chứng kiến và chiêm nghiệm những mất mát, vinh quang và bài học sâu sắc mà chiến tranh để lại cho dân tộc. Với giọng kể dung dị, thẳng thắn và đượm triết lý, Hoàng Đan không chỉ tái hiện những năm tháng lửa đạn, mà còn khơi dậy trong người đọc một cảm nhận sâu sắc về giá trị của hòa bình, của con người và của niềm tin dân tộc.
Là vị tướng từng trực tiếp tham gia và chỉ huy trong cả hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, Hoàng Đan viết Những Điều Đọng Lại Qua Hai Cuộc Chiến Tranh không để ca ngợi chiến thắng, mà để ghi lại sự thật – chân thực, thấm đẫm suy tư. Ông kể về những trận đánh lớn, những quyết định khó khăn, những mất mát không thể bù đắp, và cả những sai lầm không thể quên. Đọc tác phẩm, người ta thấy rõ tầm nhìn của một người lính từng trải qua chiến trường, nhưng cũng nhận ra chiều sâu của một trí tuệ luôn trăn trở về con đường đi của dân tộc sau chiến tranh.
Hoàng Đan không né tránh những câu hỏi gai góc: chiến tranh có thực sự cần thiết đến mức nào, và chúng ta đã đánh đổi điều gì để có được hòa bình hôm nay? Chính sự dũng cảm trong tư duy ấy khiến cuốn sách vượt ra khỏi khuôn khổ một hồi ký quân sự, trở thành một tác phẩm nhân văn và phản tỉnh. Ông viết về đồng đội bằng sự kính trọng và yêu thương, viết về kẻ thù với thái độ khách quan và đôi khi đầy cảm thông, bởi hơn ai hết, ông hiểu rằng trong chiến tranh, mọi bên đều chịu thương tổn.
Điều đặc biệt trong Những Điều Đọng Lại Qua Hai Cuộc Chiến Tranh là cách Hoàng Đan hòa quyện giữa ký ức cá nhân và dòng chảy lịch sử chung. Những địa danh như Điện Biên, Khe Sanh, Trường Sơn hiện lên không chỉ là chiến trường, mà còn là biểu tượng của ý chí và sức chịu đựng phi thường của con người Việt Nam. Xen giữa những trang hồi ức là những đoạn suy tư ngắn, đậm chất triết lý về nhân sinh, về trách nhiệm và lòng trung thực – điều mà ông cho rằng quan trọng hơn cả vinh quang của chiến thắng.
Tác phẩm cũng là một lời nhắc nhở nhẹ nhàng nhưng thấm thía: sau khi khói súng tan đi, điều còn lại không chỉ là chiến công, mà là ký ức, là bài học, là những câu hỏi chưa bao giờ cũ về hòa hợp dân tộc, về đạo đức của người cầm súng và người lãnh đạo. Bằng ngòi bút giản dị, không tô vẽ, Hoàng Đan đã mang đến một góc nhìn vừa sâu sắc vừa nhân bản – nơi chiến tranh không chỉ là quá khứ, mà là tấm gương soi lại hiện tại.
Những Điều Đọng Lại Qua Hai Cuộc Chiến Tranh vì thế là cuốn sách không chỉ dành cho những ai quan tâm đến lịch sử, mà còn cho mọi người muốn hiểu về sức chịu đựng, lòng dũng cảm và những tổn thương thầm lặng của một dân tộc đi qua chiến tranh để đến với hòa bình.
