Con Trâu của Trần Tiêu là một trong những tác phẩm tiêu biểu phản ánh sâu sắc đời sống nông thôn Việt Nam trong giai đoạn giao thời giữa hai thế kỷ. Truyện mang đến bức tranh hiện thực sống động về một xã hội nông nghiệp lạc hậu, nơi con người gắn bó mật thiết với ruộng đồng, trâu bò và những khát vọng nhỏ nhoi về một cuộc sống bình yên, no đủ. Tuy nhiên, ẩn sau vẻ hiền lành, dân dã của khung cảnh ấy là những xung đột âm ỉ giữa con người với thiên nhiên, giữa người nông dân nghèo khổ với cường hào, địa chủ và với chính số phận nghiệt ngã của họ.
Trần Tiêu – cây bút hiện thực xuất sắc của văn học Việt Nam đầu thế kỷ XX – đã dùng giọng văn giản dị mà chân thành để khắc họa thân phận con người trong tầng lớp thấp kém. Trong Con Trâu, hình ảnh con trâu không chỉ là biểu tượng cho sức lao động, cho cuộc sống lam lũ của người nông dân, mà còn là ẩn dụ cho chính con người – cần mẫn, hiền lành nhưng luôn phải chịu đựng áp bức. Qua mối quan hệ giữa người và trâu, nhà văn đã thể hiện rõ sự đồng cảm sâu sắc với thân phận những con người bị bóc lột, cùng lúc khơi dậy ý thức phản kháng âm thầm trong lòng họ.
Điều làm nên giá trị đặc biệt của Con Trâu không chỉ nằm ở câu chuyện cảm động, mà còn ở nghệ thuật miêu tả tâm lý tinh tế của Trần Tiêu. Ông không tô vẽ bi lụy hay lý tưởng hóa nhân vật, mà để cho họ sống đúng với những suy nghĩ, niềm tin và nỗi sợ của mình. Cách kể chuyện mộc mạc, xen lẫn những đoạn miêu tả thiên nhiên đậm chất thôn quê khiến tác phẩm vừa gần gũi, vừa mang chiều sâu triết lý.
Đọc Con Trâu, người ta thấy thấp thoáng hình bóng của cả một nền văn minh lúa nước – nơi con trâu là bạn, là sức lao động, là tài sản, là sinh kế, và đôi khi là niềm kiêu hãnh cuối cùng của người nông dân. Bằng tấm lòng nhân hậu và cái nhìn thấu cảm, Trần Tiêu đã dựng nên một bức tượng đài nhỏ bé nhưng đầy xúc động về người nông dân Việt Nam trước Cách mạng, khiến tác phẩm trở thành một trong những tiếng nói chân thực nhất về số phận con người nơi thôn dã.
