Sự Tuyệt Chủng Của Con Người Kinh Tế của Michael Shermer là một tác phẩm sâu sắc và đầy thách thức, nơi tác giả – một nhà khoa học, triết gia và nhà kinh tế học hành vi – đặt câu hỏi về nền tảng tư duy kinh tế cổ điển, đồng thời phác họa chân dung thực tế hơn về con người trong các quyết định tài chính và xã hội. Cuốn sách không chỉ là một lời phê bình đối với “homo economicus” – hình mẫu con người lý trí, tối đa hóa lợi ích mà kinh tế học truyền thống tôn sùng – mà còn là một cuộc cách mạng trong nhận thức về cách chúng ta thực sự hành động, lựa chọn và ra quyết định trong đời sống kinh tế.
Shermer bắt đầu bằng việc chỉ ra sự sai lệch giữa giả định kinh tế cổ điển và thực tế hành vi của con người. Theo lý thuyết truyền thống, “con người kinh tế” luôn hành xử hợp lý, tính toán chính xác thiệt hơn để tối đa hóa lợi nhuận. Nhưng Shermer chứng minh rằng con người thật lại chịu ảnh hưởng mạnh mẽ bởi cảm xúc, đạo đức, bản năng xã hội và niềm tin. Ông sử dụng những nghiên cứu từ tâm lý học hành vi, thần kinh học và tiến hóa học để chứng minh rằng chúng ta không chỉ là những sinh vật tính toán, mà còn là những cá thể mang trong mình khuynh hướng vị tha, hợp tác và cả phi lý trí.
Phần trung tâm của Sự Tuyệt Chủng Của Con Người Kinh Tế đi sâu vào quá trình hình thành “bản năng kinh tế” của loài người. Shermer lý giải rằng hành vi kinh tế không phải do giáo dục hay văn hóa đơn thuần, mà bắt nguồn từ tiến hóa – từ khi con người biết chia sẻ, trao đổi và tin tưởng lẫn nhau. Chính niềm tin, chứ không phải sự tính toán lạnh lùng, mới là nền tảng giúp các thị trường tồn tại và phát triển. Ông cũng dẫn chứng rằng những nền kinh tế bền vững không phải là nơi mọi người hành xử ích kỷ nhất, mà là nơi có sự cân bằng giữa cạnh tranh và hợp tác, giữa tự do và đạo đức.
Shermer còn phê phán cách mà nhiều mô hình kinh tế hiện nay bỏ qua yếu tố tâm lý, văn hóa và đạo đức trong các quyết định của con người. Ông cho rằng sự “tuyệt chủng” của hình mẫu con người kinh tế lý tưởng là điều tất yếu – bởi thế giới hiện đại đòi hỏi một cách tiếp cận đa chiều hơn, nhân văn hơn và phản ánh đúng bản chất phức tạp của con người. Trong thời đại mà các thị trường tài chính biến động không ngừng và niềm tin xã hội ngày càng mong manh, Shermer kêu gọi sự thay đổi: hãy xây dựng nền kinh tế dựa trên hiểu biết về tâm lý và sinh học, chứ không phải chỉ trên những công thức lý thuyết.
Ở phần cuối, tác giả đề xuất một “chủ nghĩa nhân văn kinh tế” – một hướng đi mới trong tư duy quản trị và phát triển. Ông cho rằng kinh tế học phải phục vụ con người, chứ không phải biến con người thành công cụ của thị trường. Shermer khuyến khích độc giả, đặc biệt là các nhà lãnh đạo và hoạch định chính sách, hướng đến mô hình kinh tế dựa trên sự tin cậy, hợp tác và giá trị đạo đức.
Với văn phong mạch lạc, lập luận chặt chẽ và khả năng kết nối giữa khoa học, lịch sử và triết học, Sự Tuyệt Chủng Của Con Người Kinh Tế không chỉ là một cuốn sách kinh tế mà còn là tác phẩm nhân văn sâu sắc. Michael Shermer đã khơi mở một cách nhìn mới về bản chất con người trong đời sống hiện đại – rằng để hiểu nền kinh tế, trước hết chúng ta phải hiểu chính mình.
