Truy Tìm Căn Nguyên Tăng Trưởng của William Easterly là một trong những công trình kinh tế học có sức ảnh hưởng sâu sắc nhất về phát triển kinh tế toàn cầu trong thế kỷ XXI. Với bề dày kinh nghiệm làm việc nhiều năm tại Ngân hàng Thế giới, Easterly không chỉ là nhà kinh tế học thực chứng mà còn là người từng “ở trong hệ thống” – chứng kiến tận mắt những chính sách phát triển thất bại và những nghịch lý khiến các quốc gia nghèo vẫn mãi nghèo dù nhận được vô số viện trợ. Cuốn sách này là nỗ lực lớn của ông trong việc đi tìm câu trả lời cho câu hỏi tưởng chừng đơn giản: Tại sao một số quốc gia phát triển nhanh, còn nhiều quốc gia khác lại mãi dậm chân tại chỗ?
Easterly bắt đầu từ sự hoài nghi đối với những “kế hoạch vĩ mô” mà các tổ chức quốc tế áp đặt lên các nước đang phát triển. Ông cho rằng, trong hàng thập kỷ, thế giới đã cố gắng thúc đẩy tăng trưởng bằng các gói hỗ trợ tài chính, cải cách thể chế hoặc chính sách ổn định vĩ mô, nhưng kết quả lại rất khác nhau. Theo ông, nguyên nhân không nằm ở thiếu tiền hay công nghệ, mà ở việc không hiểu đúng động lực nội tại của con người trong nền kinh tế. Easterly gọi đây là “yếu tố bị lãng quên của tăng trưởng” – đó là vai trò của cá nhân, của sáng kiến, của phần thưởng cho nỗ lực và của tự do lựa chọn.
Tác phẩm phân tích sâu cách mà các khuyến khích kinh tế (incentives) hình thành và ảnh hưởng đến hành vi con người. Một xã hội khuyến khích sáng tạo, tôn trọng quyền sở hữu và đề cao tự do cá nhân sẽ tạo ra năng lượng tăng trưởng bền vững. Ngược lại, nếu khuyến khích sai – khi thành công không được thưởng, thất bại không bị phạt – thì không ai có động lực làm việc chăm chỉ hay đổi mới. Easterly dùng nhiều ví dụ cụ thể, từ sự trỗi dậy của Đông Á đến thất bại của châu Phi hạ Sahara, để chứng minh rằng tăng trưởng không thể được “kế hoạch hóa”, mà phải được “khuyến khích hóa”.
Một điểm nổi bật khác trong Truy Tìm Căn Nguyên Tăng Trưởng là sự phê phán mạnh mẽ đối với tư duy “cứu thế” của các thể chế quốc tế. Easterly cho rằng những chuyên gia hoạch định chính sách ở phương Tây thường hành xử như “những người biết tuốt”, áp đặt các mô hình kinh tế chuẩn tắc lên những xã hội có điều kiện lịch sử, văn hóa và thể chế hoàn toàn khác biệt. Ông viết rằng: “Không ai có thể mang lại tăng trưởng cho một quốc gia từ bên ngoài – chỉ có chính người dân của quốc gia đó mới có thể làm được điều đó.”
Bằng văn phong thẳng thắn, sắc bén nhưng vẫn đầy chất nhân văn, Easterly không chỉ chỉ trích mà còn đề xuất một con đường mới: phát triển dựa trên quyền tự do kinh tế và năng lực tự thân của con người. Ông tin rằng khi cá nhân được trao quyền và được tin tưởng, xã hội sẽ tự khắc tiến lên, bởi động lực phát triển luôn nằm trong lòng mỗi con người, chứ không nằm trên bàn giấy của các nhà hoạch định chính sách.
