Phục Sinh của Lev Tolstoy là một tiểu thuyết mang màu sắc đạo đức và triết học sâu đậm, được viết ở giai đoạn cuối đời của nhà văn, khi ông đã rời xa những tiểu thuyết sử thi đồ sộ để tập trung vào việc truy vấn lương tâm con người. Đây không phải là câu chuyện về sự phục sinh theo nghĩa tôn giáo thuần túy, mà là hành trình thức tỉnh nội tâm, nơi con người phải đối diện với tội lỗi của chính mình và lựa chọn con đường chuộc lỗi đầy đau đớn.
Nhân vật trung tâm của tiểu thuyết là Dmitri Ivanovich Nekhlyudov, một quý tộc Nga trẻ tuổi, sống buông thả, hưởng đặc quyền của giai cấp thống trị mà không mấy bận tâm đến số phận của những người xung quanh. Cuộc đời anh rẽ sang hướng khác khi anh tham gia bồi thẩm đoàn trong một vụ án hình sự và nhận ra bị cáo chính là Katyusha Maslova — người phụ nữ anh từng quyến rũ rồi ruồng bỏ nhiều năm trước. Sự sa ngã của Katyusha, từ một cô gái hầu trong sáng trở thành một người phụ nữ bị xã hội coi thường, là hệ quả trực tiếp từ hành động ích kỷ của Nekhlyudov, dù trước đó anh chưa từng phải trả giá.
Phiên tòa kết án oan Katyusha như một cú đánh trực diện vào lương tâm Nekhlyudov. Lần đầu tiên trong đời, anh không thể trốn tránh trách nhiệm bằng tiền bạc, địa vị hay sự thờ ơ quen thuộc. Từ khoảnh khắc ấy, Phục Sinh chuyển từ một câu chuyện cá nhân sang một hành trình đạo đức: Nekhlyudov quyết định theo đuổi việc sửa chữa sai lầm của mình, dù điều đó đồng nghĩa với việc phá vỡ toàn bộ lối sống cũ, từ bỏ tiện nghi, danh dự và cả tương lai mà xã hội thượng lưu đã sắp sẵn cho anh.
Katyusha Maslova không được Tolstoy xây dựng như một nạn nhân lý tưởng. Cô cay đắng, hoài nghi, đôi khi thô ráp và không còn tin vào lòng tốt của con người. Chính điều này khiến nhân vật trở nên chân thực và đau xót hơn. Katyusha không chờ đợi sự cứu rỗi từ Nekhlyudov, cũng không tin rằng vài cử chỉ hối lỗi có thể xóa đi những năm tháng bị chà đạp. Sự “phục sinh” của cô, nếu có, diễn ra chậm chạp và đầy mâu thuẫn, song song với quá trình tự vấn của Nekhlyudov.
Bên cạnh câu chuyện cá nhân, Phục Sinh còn là bản cáo trạng mạnh mẽ của Tolstoy đối với hệ thống tư pháp, nhà tù và trật tự xã hội Nga cuối thế kỷ XIX. Những phiên tòa máy móc, những bản án vô cảm, những nhà tù tăm tối nơi con người bị biến thành con số, tất cả được miêu tả bằng giọng văn lạnh lùng nhưng thấm đẫm phẫn nộ. Tolstoy không tập trung vào những kẻ ác điển hình, mà chỉ ra rằng cái ác lớn nhất nằm trong sự thờ ơ tập thể, trong việc con người quen sống theo luật lệ mà quên mất lương tri.
Điều khiến Phục Sinh trở nên đặc biệt không nằm ở cao trào kịch tính, mà ở quá trình biến đổi nội tâm kéo dài và dai dẳng. Nekhlyudov không trở thành một con người tốt đẹp ngay lập tức; anh hoang mang, mệt mỏi, nhiều lần muốn quay lại đời sống cũ. Nhưng chính sự không trọn vẹn ấy khiến hành trình của anh mang sức nặng hiện thực. Tolstoy cho thấy rằng sự chuộc lỗi không phải là một hành động anh hùng, mà là chuỗi lựa chọn nhỏ, lặp đi lặp lại, đòi hỏi sự kiên nhẫn và hy sinh.
Phục Sinh là cuốn tiểu thuyết không dễ đọc theo nghĩa giải trí, nhưng lại có sức ám ảnh lâu dài. Đó là tác phẩm đặt con người trước tấm gương lương tâm, buộc phải nhìn thẳng vào câu hỏi về trách nhiệm, công lý và khả năng thay đổi của chính mình. Trong thế giới của Tolstoy, sự phục sinh không đến từ phép màu, mà từ nỗi đau khi dám thừa nhận lỗi lầm và quyết tâm sống khác đi, dù cái giá phải trả không hề nhỏ.
