Tư Duy Kinh Tế Việt Nam: 1975 – 1989 của Đặng Phong là một công trình nghiên cứu có giá trị nền tảng, góp phần lý giải con đường hình thành và chuyển biến tư duy kinh tế ở Việt Nam trong giai đoạn nhiều biến động nhất sau chiến tranh. Cuốn sách không chỉ ghi lại các chính sách hay sự kiện, mà tập trung đi sâu vào tầng sâu hơn: cách con người suy nghĩ về kinh tế, về vai trò của nhà nước, thị trường và người lao động trong bối cảnh một đất nước vừa thống nhất, vừa phải đối mặt với vô vàn thách thức nội tại lẫn ngoại sinh.
Đặng Phong mở ra bức tranh kinh tế Việt Nam sau năm 1975 với những kỳ vọng lớn lao nhưng nhanh chóng va chạm với thực tế khắc nghiệt. Mô hình kinh tế kế hoạch hóa tập trung được áp dụng trên phạm vi cả nước, trong khi điều kiện sản xuất, nguồn lực và trình độ quản lý còn nhiều hạn chế. Cuốn sách cho thấy tư duy kinh tế thời kỳ này chịu ảnh hưởng mạnh của lý tưởng bình quân và kiểm soát, dẫn đến những chính sách nhấn mạnh phân phối hơn là tạo động lực sản xuất. Những khó khăn kéo dài của nền kinh tế không chỉ là hệ quả vật chất, mà còn phản ánh những bế tắc trong cách tiếp cận và nhận thức.
Điểm đặc sắc của Tư Duy Kinh Tế Việt Nam: 1975 – 1989 nằm ở việc tác giả không nhìn tư duy kinh tế như một khối đồng nhất. Đặng Phong chỉ ra sự tồn tại song song của nhiều luồng suy nghĩ khác nhau: từ tư duy giáo điều, cứng nhắc cho đến những tìm tòi đổi mới xuất phát từ thực tiễn. Trong lòng cơ chế cũ, nhiều nhà quản lý, cán bộ kinh tế và địa phương đã bắt đầu đặt câu hỏi về hiệu quả, động lực và vai trò của thị trường, dù những suy nghĩ ấy ban đầu còn dè dặt và chưa được thừa nhận chính thức.
Cuốn sách cũng làm rõ quá trình chuyển dịch tư duy diễn ra chậm rãi nhưng liên tục. Các cuộc tranh luận về giá – lương – tiền, về khoán trong nông nghiệp, về quyền tự chủ của doanh nghiệp nhà nước hay về lưu thông hàng hóa được trình bày như những bước đi thử nghiệm trong nhận thức. Những va vấp, điều chỉnh và cả sai lầm được Đặng Phong phân tích với thái độ khoa học, không phán xét, giúp người đọc hiểu rằng Đổi mới năm 1986 là kết quả của một quá trình tích lũy tư duy lâu dài, chứ không phải sự “thức tỉnh” đột ngột.
Một đóng góp quan trọng khác của cuốn sách là việc đặt tư duy kinh tế Việt Nam trong bối cảnh quốc tế. Đặng Phong cho thấy những ảnh hưởng từ môi trường bên ngoài, từ khủng hoảng kinh tế khu vực, sự thay đổi trong thế giới xã hội chủ nghĩa cho đến sức ép hội nhập, đã tác động như thế nào đến nhận thức và lựa chọn chính sách trong nước. Qua đó, tư duy kinh tế hiện lên như một quá trình tương tác phức tạp giữa lý luận, thực tiễn và hoàn cảnh lịch sử cụ thể.
Với lối viết mạch lạc, giàu tư liệu và tư duy phân tích sâu sắc, Tư Duy Kinh Tế Việt Nam: 1975 – 1989 không chỉ là một cuốn sách lịch sử kinh tế, mà còn là tài liệu quan trọng để hiểu cách chính sách được hình thành từ tư duy, và tư duy lại được nhào nặn bởi thực tế. Tác phẩm đặc biệt hữu ích cho những ai muốn nhìn lại Đổi mới một cách tỉnh táo, thấu đáo, như một quá trình học hỏi và tự điều chỉnh đầy khó khăn của cả một nền kinh tế và một thế hệ con người.
