Lạc Quan Tếu – Cuộc cách mạng thay đổi tư duy con người về Thị trường chứng khoán của Robert J. Shiller là một cuốn sách kinh tế – tâm lý học đặc biệt, soi chiếu cách cảm xúc tập thể và những câu chuyện lan truyền trong xã hội có thể định hình hành vi kinh tế, thị trường tài chính và cả những chu kỳ thịnh suy của nền kinh tế toàn cầu. Không đi theo lối phân tích thuần túy bằng số liệu và mô hình, Robert J. Shiller đặt trọng tâm vào yếu tố con người: niềm tin, kỳ vọng và sự lạc quan quá mức.
Robert J. Shiller là giáo sư kinh tế tại Đại học Yale, đồng thời là chủ nhân giải Nobel Kinh tế. Ông nổi tiếng với khả năng kết hợp kinh tế học với tâm lý học hành vi để lý giải những hiện tượng mà các lý thuyết kinh tế truyền thống thường bỏ sót. Trong Lạc Quan Tếu, Shiller tiếp tục mạch tư duy đó, tập trung vào vai trò của “câu chuyện” trong việc thúc đẩy hoặc làm lệch hướng các quyết định kinh tế của cá nhân và xã hội.
Khái niệm trung tâm của cuốn sách là “lạc quan tếu” – trạng thái tâm lý khi con người tin tưởng quá mức vào một viễn cảnh tươi sáng, dù thực tế không đủ cơ sở để bảo đảm. Theo Shiller, những giai đoạn bùng nổ kinh tế hay bong bóng tài sản thường không chỉ được tạo ra bởi các yếu tố kỹ thuật như lãi suất hay chính sách tiền tệ, mà còn bởi những câu chuyện hấp dẫn lan truyền mạnh mẽ trong cộng đồng. Các câu chuyện này có thể xoay quanh công nghệ mới, cơ hội làm giàu nhanh chóng hoặc niềm tin rằng “lần này thì khác”.
Lạc Quan Tếu phân tích cách những câu chuyện kinh tế lan truyền giống như dịch bệnh, từ người này sang người khác, từ truyền thông sang thị trường, từ kỳ vọng cá nhân sang hành vi tập thể. Shiller cho thấy rằng khi một câu chuyện đủ hấp dẫn và phù hợp với tâm lý đám đông, nó có thể thúc đẩy hành vi đầu tư, tiêu dùng hoặc vay mượn vượt xa những gì lý trí thuần túy cho phép. Chính sự lan truyền này khiến thị trường có thể rơi vào trạng thái hưng phấn hoặc hoảng loạn trong thời gian ngắn.
Cuốn sách đưa ra nhiều ví dụ lịch sử sinh động, từ bong bóng chứng khoán, bất động sản cho đến các cơn sốt đầu tư gắn với công nghệ mới. Robert J. Shiller không phủ nhận vai trò tích cực của sự lạc quan trong việc thúc đẩy đổi mới và tăng trưởng, nhưng ông cảnh báo rằng lạc quan không được kiểm soát dễ dẫn đến ảo tưởng tập thể, khiến rủi ro bị xem nhẹ và hậu quả trở nên nghiêm trọng hơn khi chu kỳ đảo chiều.
Một điểm đáng chú ý trong Lạc Quan Tếu là cách Shiller kết nối kinh tế học với truyền thông và văn hóa đại chúng. Ông cho rằng các nhà kinh tế và nhà hoạch định chính sách không thể chỉ nhìn vào chỉ số và biểu đồ, mà cần hiểu những câu chuyện đang chi phối suy nghĩ của xã hội. Việc nắm bắt và phân tích các câu chuyện này giúp dự đoán tốt hơn những biến động kinh tế, đồng thời thiết kế chính sách phù hợp với tâm lý con người.
Văn phong của Robert J. Shiller trong Lạc Quan Tếu rõ ràng, mạch lạc và giàu ví dụ, giúp những khái niệm phức tạp trở nên dễ tiếp cận. Cuốn sách phù hợp với độc giả quan tâm đến kinh tế, tài chính, đầu tư, cũng như những ai muốn hiểu sâu hơn về mối liên hệ giữa tâm lý con người và vận động của thị trường.
Giá trị bền vững của Lạc Quan Tếu nằm ở việc nhắc nhở rằng kinh tế không chỉ là khoa học của con số, mà còn là khoa học của niềm tin và câu chuyện. Hiểu được sức mạnh của lạc quan, đồng thời nhận diện những biểu hiện cực đoan của nó, là bước quan trọng để nhìn thị trường và xã hội một cách tỉnh táo, cân bằng hơn trong một thế giới luôn biến động.
