Gương Chiến Đấu của Nguyễn Hiến Lê là một tập sách hướng người đọc đến sức mạnh nội tâm và tinh thần vượt khó – phẩm chất mà ông xem như “vũ khí” quan trọng nhất để con người đối diện cuộc đời. Trong tác phẩm này, Nguyễn Hiến Lê không viết về chiến đấu theo nghĩa vũ trang hay bạo lực, mà là những cuộc chiến thầm lặng trong mỗi con người: chiến đấu với nghịch cảnh, với nỗi sợ, với sự yếu đuối của chính mình và với những giới hạn tưởng như bất khả vượt qua. Với giọng văn điềm tĩnh nhưng sắc bén, ông khắc họa những con người có ý chí mạnh mẽ, dám đứng thẳng giữa sóng gió, để lại những bài học sống sâu sắc.
Cuốn sách được xây dựng từ những câu chuyện có thật về các nhân vật thuộc nhiều thời đại và hoàn cảnh khác nhau. Có người là học giả quyết giữ lòng thanh liêm trong thời loạn, sống nghèo khổ nhưng không chịu khuất phục trước cám dỗ. Có người là nhà cải cách dấn thân vào con đường đầy rủi ro, chấp nhận sự phản đối của đám đông để theo đuổi điều mình tin đúng. Có người là những cá nhân bình dị nhưng phải đối mặt với khó khăn triền miên, vẫn kiên trì gây dựng cuộc sống bằng công sức của chính mình. Tất cả những gương mặt ấy đều thể hiện tinh thần chiến đấu không đến từ sức mạnh bên ngoài, mà đến từ nghị lực và sự tự chủ nội tâm.
Một điểm nổi bật của Gương Chiến Đấu là cách Nguyễn Hiến Lê phân tích căn nguyên của sức mạnh ý chí. Theo ông, ý chí không phải thứ có sẵn từ khi sinh ra, mà được rèn luyện qua quá trình con người liên tục đối mặt với thử thách. Mỗi thất bại vượt qua, mỗi lần chống lại sự nản chí, mỗi lần giữ vững lập trường trước hoàn cảnh khó khăn đều góp phần tạo nên “bản lĩnh”. Tác giả cho rằng sức mạnh tinh thần lớn nhất của con người là khả năng tự thắng chính mình: thắng sự lười biếng, thắng sự sợ hãi, thắng thói quen buông xuôi, và thắng cả những cảm xúc tiêu cực dễ làm ta chùn bước.
Tác phẩm cũng mở rộng nội dung sang góc nhìn đạo đức và xã hội. Nhiều nhân vật trong sách không chỉ chiến đấu để bảo vệ mục tiêu cá nhân, mà còn vì lợi ích chung, vì lý tưởng cao đẹp, vì một giá trị vượt lên trên bản thân họ. Điều đó cho thấy cuộc chiến quan trọng nhất thường không phải với người khác, mà là với hiện thực sai lệch, với những bất công, hoặc với tâm lý thỏa hiệp dễ khiến con người đánh mất lòng tự trọng. Qua đó, Nguyễn Hiến Lê muốn khuyến khích người đọc nuôi dưỡng tinh thần dũng cảm, dám hành động vì điều đúng dù con đường khó khăn.
Nguyễn Hiến Lê viết với sự tiết chế đặc trưng: không hô hào, không cổ súy quá đà, mà truyền cảm hứng bằng sự chân thực và những phân tích thấu đáo. Những tấm gương trong sách không phải những nhân vật hoàn hảo, nhưng họ có điểm chung là không bỏ cuộc. Điều này khiến Gương Chiến Đấu trở thành cuốn sách gần gũi và giàu sức mạnh tinh thần. Nó nhắc rằng trong bất kỳ hoàn cảnh nào, con người vẫn có thể giữ được phẩm giá, nghị lực và niềm tin vào con đường mình chọn, miễn là dám đứng lên trước khó khăn.
Gương Chiến Đấu là cuốn sách phù hợp cho những ai muốn tìm sự kiên cường trong nội tâm, muốn hiểu sâu hơn về ý chí và mong muốn có thêm động lực để đối diện những thử thách của cuộc sống. Nó như một lời nhắc rằng mỗi người đều có một trận chiến riêng, và sức mạnh để thắng trận ấy nằm ngay bên trong chính mình.
