Hải Thượng Y Tôn Tâm Lĩnh là kiệt tác y học cổ truyền Việt Nam, do danh y Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác biên soạn trong suốt hơn ba mươi năm nghiên cứu, hành nghề và chiêm nghiệm. Tác phẩm không chỉ là kho tàng tri thức y học đồ sộ, mà còn là công trình triết lý nhân sinh, thể hiện tấm lòng nhân hậu và tinh thần “y đạo” cao cả của một bậc hiền y.
Bộ sách gồm 28 tập với hơn 60 quyển, được xem là “bách khoa thư y học” của Việt Nam thế kỷ XVIII. Trong đó, Lê Hữu Trác đã tổng hợp, chọn lọc và phát triển tinh hoa y học phương Đông – đặc biệt là y học Trung Hoa – kết hợp với thực tiễn chữa bệnh tại Việt Nam, tạo nên một hệ thống lý luận hoàn chỉnh về chẩn đoán, bốc thuốc, dưỡng sinh và đạo đức nghề y. Những phần quan trọng của bộ sách như Nội kinh diễn ca, Vệ sinh yếu chỉ, Y huấn cách ngôn, Thương hàn luận, Y lý thuyết… đều phản ánh tư duy khoa học, tinh tế và nhân văn của tác giả.
Điểm đặc sắc của Hải Thượng Y Tôn Tâm Lĩnh không chỉ nằm ở kiến thức y học mà còn ở cách Lê Hữu Trác tiếp cận con người như một chỉnh thể hài hòa giữa thân – tâm – khí. Ông cho rằng bệnh tật không chỉ do rối loạn cơ thể mà còn do tâm lý, hoàn cảnh sống và cách ứng xử với tự nhiên. Vì thế, người thầy thuốc không nên chỉ “trị bệnh”, mà cần “trị người”, nghĩa là hiểu rõ thể trạng, tâm tính và môi trường của bệnh nhân để đưa ra phương pháp toàn diện.
Tác phẩm cũng đề cao đạo đức nghề y – điều mà Lê Hữu Trác xem là cốt lõi của người thầy thuốc. Ông khuyên rằng “cứu một người phúc đẳng hà sa”, và người làm nghề y phải lấy lòng nhân làm gốc, coi bệnh nhân như người thân, không vì danh lợi mà quên đi lời thề cứu người. Tinh thần này sau này trở thành nền tảng cho đạo đức y học Việt Nam, được các thế hệ thầy thuốc noi theo.
Ngoài giá trị chuyên môn, Hải Thượng Y Tôn Tâm Lĩnh còn là một tác phẩm văn học mẫu mực, với văn phong mạch lạc, súc tích, nhiều đoạn thể hiện tư duy triết học và nhân sinh sâu sắc. Người đọc hôm nay có thể tìm thấy trong đó không chỉ tri thức y học cổ truyền mà còn là bài học về nhân cách, về lòng yêu người, yêu nghề, và khát vọng phụng sự xã hội.
Tác phẩm của Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác vì thế được xem là biểu tượng của tinh thần dân tộc trong lĩnh vực y học – một di sản quý báu minh chứng cho trí tuệ và lòng nhân của người Việt Nam. Hải Thượng Y Tôn Tâm Lĩnh không chỉ là sách để học nghề y, mà còn là sách dạy cách làm người, sách của đạo đức và trí tuệ – mãi mãi soi sáng con đường của những ai chọn nghề cứu người làm lẽ sống.
