Từ Xác Định Đến Bất Định – Những Câu Chuyện Về Khoa Học Và Tư Tưởng Của Thế Kỷ 20 của Francis David Peat là một tác phẩm đặc biệt, kết nối giữa lịch sử khoa học và triết học nhận thức, nơi người đọc được dẫn qua những cuộc cách mạng trí tuệ đã làm thay đổi hoàn toàn cách con người hiểu về thế giới. Với văn phong rõ ràng, sâu sắc và đầy chất nhân văn, Peat kể lại hành trình mà khoa học – từ niềm tin tuyệt đối vào sự xác định – đã chuyển mình sang việc chấp nhận cái bất định, hỗn độn và phi tuyến tính của tự nhiên.
Francis David Peat, một nhà vật lý từng cộng tác với David Bohm, bắt đầu câu chuyện bằng bức tranh của thế kỷ XIX – khi thế giới được xem như một cỗ máy khổng lồ vận hành chính xác theo định luật Newton. Con người lúc đó tin rằng, nếu biết đủ dữ kiện, ta có thể tiên đoán mọi sự kiện trong vũ trụ. Tuy nhiên, bước sang thế kỷ XX, hàng loạt phát hiện – từ thuyết tương đối của Einstein đến cơ học lượng tử của Heisenberg và Schrödinger – đã phá vỡ hoàn toàn niềm tin ấy. Vũ trụ không còn là một hệ thống khép kín, mà là một mạng lưới quan hệ động, trong đó người quan sát không thể tách rời khỏi hiện tượng được quan sát.
Peat dẫn người đọc qua những nhân vật lớn như Niels Bohr, Werner Heisenberg, Max Planck, Albert Einstein, và cả những nhà tư tưởng ngoài lĩnh vực vật lý – như Jung, Prigogine hay Bohm – để minh họa cho cuộc khủng hoảng và tái sinh trong tư duy khoa học. Ông cho thấy rằng sự chuyển đổi từ “xác định” sang “bất định” không chỉ là một thay đổi trong lý thuyết vật lý, mà là một cuộc cách mạng trong cách nhìn của con người về thực tại, tri thức và chính bản thân mình.
Điều khiến Từ Xác Định Đến Bất Định trở nên cuốn hút là cách Francis Peat làm mềm hóa những khái niệm phức tạp bằng ngôn ngữ giàu hình ảnh và nhân văn. Ông không chỉ nói về phương trình hay thí nghiệm, mà còn kể về những con người đằng sau chúng – những nhà khoa học trăn trở giữa niềm tin và nghi ngờ, giữa trực giác và lý trí. Peat cho rằng chính trong sự bất định, trong vùng mờ của tri thức, con người mới thực sự chạm đến chiều sâu của sáng tạo.
Cuốn sách cũng mở rộng tầm nhìn ra ngoài khoa học, khi Peat đặt câu hỏi: nếu thế giới vốn dĩ là bất định, thì liệu các hệ thống tư tưởng, chính trị, và đạo đức của chúng ta – vốn dựa trên giả định về sự chắc chắn – có cần phải thay đổi? Ở điểm này, ông cho thấy khoa học không chỉ là tri thức, mà là tấm gương phản chiếu toàn bộ nền văn minh.
Từ Xác Định Đến Bất Định – Những Câu Chuyện Về Khoa Học Và Tư Tưởng Của Thế Kỷ 20 vì thế không chỉ là một cuốn sách về khoa học, mà là một bản suy tưởng về trí tuệ nhân loại. Qua giọng kể đầy thấu hiểu của Francis David Peat, người đọc nhận ra rằng sự không chắc chắn không phải là giới hạn, mà là cánh cửa mở ra vô tận – nơi khoa học gặp gỡ triết học, và lý trí gặp gỡ trực giác trong hành trình khám phá thế giới và chính mình.
