Văn Minh Việt Nam của Nguyễn Văn Huyên là một công trình nghiên cứu đồ sộ, vừa mang giá trị học thuật vừa chan chứa tình yêu sâu sắc dành cho dân tộc. Cuốn sách không chỉ là khảo cứu về văn hóa, mà còn là hành trình truy tìm linh hồn Việt qua lịch sử, phong tục, tín ngưỡng, lối sống và tâm thức cộng đồng. Là một trong những học giả hàng đầu của Việt Nam đầu thế kỷ XX, Nguyễn Văn Huyên đã dành cả đời để tìm hiểu bản sắc dân tộc mình trong dòng chảy văn minh phương Đông và phương Tây.
Tác phẩm Văn Minh Việt Nam ra đời trong bối cảnh xã hội Việt Nam chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của quá trình hiện đại hóa, khi người ta vừa muốn tiếp thu văn hóa mới, vừa trăn trở với việc gìn giữ cội nguồn. Nguyễn Văn Huyên đã chọn một con đường riêng: đi tìm sự hiểu biết thật sự về con người Việt Nam, không qua lăng kính ngoại lai mà bằng sự quan sát và trải nghiệm từ chính bên trong xã hội Việt. Ông phân tích kỹ lưỡng các khía cạnh như tín ngưỡng dân gian, lễ hội, kiến trúc, nếp sống nông thôn, quan hệ làng xã, và cả nền giáo dục truyền thống. Tất cả được trình bày với một phong thái học giả nghiêm cẩn, nhưng lại ẩn chứa cái nhìn đầy nhân văn.
Điều làm Văn Minh Việt Nam khác biệt là cách Nguyễn Văn Huyên thể hiện sự kết nối giữa “văn minh” và “đời sống”. Ông không xem văn minh như một chuẩn mực cố định để so sánh các dân tộc, mà coi đó là dòng chảy không ngừng của lịch sử, trong đó người Việt đã biết thích ứng, sáng tạo và bảo tồn bản sắc riêng. Tác giả cho thấy rằng dù chịu nhiều tác động từ Trung Hoa, Ấn Độ hay phương Tây, văn minh Việt vẫn có cốt lõi riêng – là tinh thần dung hòa, nhân ái, trọng tình và gắn bó sâu sắc với cộng đồng.
Trong từng trang viết, Nguyễn Văn Huyên vừa là nhà sử học, vừa là nhà dân tộc học, lại vừa là người kể chuyện tài hoa. Ông khiến những tập tục tưởng chừng xa xưa như lễ hội, tín ngưỡng thờ Mẫu, tục thờ Thành hoàng làng hay sinh hoạt làng xã trở nên sống động, gần gũi và đầy ý nghĩa. Đọc Văn Minh Việt Nam, người ta không chỉ học được kiến thức mà còn cảm nhận được niềm tự hào thầm lặng về cội nguồn.
Ngày nay, khi xã hội Việt Nam bước vào thời kỳ hội nhập sâu rộng, cuốn sách vẫn giữ nguyên giá trị. Nó như một tấm gương để ta soi vào quá khứ, nhận ra căn tính và bản lĩnh của mình trong dòng chảy toàn cầu hóa. Văn Minh Việt Namkhông chỉ là một tác phẩm nghiên cứu, mà còn là lời nhắc nhở dịu dàng về sức sống bền bỉ của văn hóa Việt – một nền văn minh được tạo nên từ lòng kiên cường, trí tuệ và tình người.
