Bước Đường Cùng là một tiểu thuyết hiện thực đặc sắc của nhà văn Nguyễn Công Hoan – một trong những cây bút tiên phong của văn học Việt Nam đầu thế kỷ 20. Được xuất bản lần đầu năm 1938, tác phẩm không chỉ thể hiện rõ phong cách trào phúng sắc sảo đặc trưng của ông mà còn là một bản cáo trạng mạnh mẽ lên án chế độ thực dân phong kiến đã đẩy người nông dân vào cảnh khốn cùng, bế tắc.
Trung tâm của tiểu thuyết là nhân vật Lê Văn Sửu – một người nông dân hiền lành, chăm chỉ, sống lương thiện bằng nghề canh tác trên mảnh ruộng nhỏ được điền chủ cho thuê. Tuy nhiên, chỉ vì một khoản nợ nhỏ không thể trả đúng hạn, gia đình anh bị địa chủ xiết đất, mất kế sinh nhai. Từ đó, Sửu rơi vào vòng xoáy tuyệt vọng: bị xã hội vùi dập, bị pháp luật chèn ép, và cuối cùng bị đẩy đến bước đường cùng – phải cướp của giết người để sống sót.
Với Bước Đường Cùng, Nguyễn Công Hoan không chỉ kể một câu chuyện thương tâm, mà còn vạch trần cả một hệ thống xã hội bất công, phi nhân. Những địa chủ tàn nhẫn, quan lại thối nát, bọn lý dịch tham lam… tất cả đều được khắc họa rõ nét như một bộ máy khổng lồ nghiền nát người dân thấp cổ bé họng. Người nông dân không chỉ nghèo về vật chất, mà còn bị tước đoạt cả quyền sống, lòng tự trọng và nhân phẩm.
Điểm nổi bật trong tác phẩm là lối viết gần gũi, giản dị, dễ hiểu nhưng không kém phần sâu sắc. Nguyễn Công Hoan sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh, giàu sức gợi, cùng với những đoạn miêu tả tâm lý tinh tế để khắc họa diễn biến nội tâm của nhân vật. Người đọc không thể không xúc động khi chứng kiến hành trình từ một người nông dân lương thiện đến một kẻ bị xã hội đẩy vào con đường tội lỗi – không phải vì bản chất xấu xa, mà bởi bị dồn ép đến mức không còn lựa chọn.
Bước Đường Cùng là tiếng nói mạnh mẽ tố cáo những bất công, là lời cảnh tỉnh về một xã hội phi lý nơi “hiền lành không thể sống sót”. Nhưng đồng thời, tác phẩm cũng là một lời nhắc nhở về sự đồng cảm và cần thiết phải thay đổi – không chỉ ở hệ thống, mà trong cả cách nhìn người. Đó là thông điệp nhân văn sâu sắc mà Nguyễn Công Hoan muốn gửi gắm: không ai sinh ra là kẻ xấu, chỉ có hoàn cảnh xấu sinh ra những bi kịch.
Với giá trị văn học và xã hội to lớn, Bước Đường Cùng là một trong những tiểu thuyết hiện thực tiêu biểu nhất của văn học Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám. Cuốn sách không chỉ giúp người đọc hiểu hơn về cuộc sống khốn khổ của người dân thời thuộc địa, mà còn là minh chứng cho sức mạnh phản biện và tấm lòng nhân đạo sâu sắc của một nhà văn lớn.
Đọc Bước Đường Cùng, ta không chỉ cảm nhận được nỗi đau, mà còn nhận ra một sự thật: nếu xã hội không thay đổi, thì sự bùng nổ là điều không thể tránh khỏi. Một tác phẩm đáng suy ngẫm và cần thiết cho mọi thế hệ.
