Cuốn sách Chiếc Lexus và Cây Ô Liu (The Lexus and the Olive Tree) của nhà báo nổi tiếng Thomas L. Friedman là một trong những tác phẩm tiên phong và sâu sắc nhất về toàn cầu hóa. Được viết vào cuối thập niên 1990 – thời điểm thế giới bước vào làn sóng toàn cầu hóa mới với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và kinh tế, cuốn sách không chỉ giải thích hiện tượng này mà còn đặt ra những câu hỏi lớn về bản sắc văn hóa, quyền lực quốc gia và lựa chọn của mỗi con người.
Tựa đề của sách mang tính biểu tượng rất cao: “Chiếc Lexus” đại diện cho khát vọng tiến bộ, hiện đại hóa và phát triển kinh tế – những điều mà các quốc gia, doanh nghiệp và cá nhân đều hướng tới trong thời đại toàn cầu hóa. Trong khi đó, “Cây Ô Liu” tượng trưng cho cội nguồn, bản sắc văn hóa, truyền thống và căn tính của mỗi cộng đồng. Theo Friedman, thế giới hiện đại đang phải vật lộn để dung hòa hai giá trị này: chạy theo phát triển mà không đánh mất gốc rễ.
Thomas Friedman sử dụng lối viết báo chí sắc bén, xen lẫn trải nghiệm thực tế trong các chuyến đi khắp thế giới để giải thích hiện tượng toàn cầu hóa dưới nhiều khía cạnh: kinh tế, chính trị, công nghệ và xã hội. Ông không chỉ mô tả toàn cầu hóa là sự kết nối không giới hạn giữa các quốc gia, mà còn là một hệ thống có quy luật, có “luật chơi”, buộc các quốc gia phải thích nghi nếu không muốn bị tụt hậu.
Cuốn sách cũng giới thiệu các khái niệm mới như “Hệ điều hành toàn cầu hóa” – cách thế giới vận hành bằng các tiêu chuẩn kinh tế mở, thị trường tự do, và dòng vốn luân chuyển xuyên quốc gia. Friedman cho rằng việc hội nhập vào hệ điều hành này là bắt buộc nếu một quốc gia muốn phát triển, nhưng điều đó cũng đi kèm với những đánh đổi, như mất kiểm soát chính sách nội địa, dễ bị tổn thương bởi biến động toàn cầu, hay thách thức từ làn sóng văn hóa ngoại lai.
Điều làm Chiếc Lexus và Cây Ô Liu trở nên đặc biệt là nó không tô hồng toàn cầu hóa, mà nhìn nhận rất thực tế cả những cơ hội và thách thức. Friedman cảnh báo về sự phân hóa giàu nghèo, mất cân bằng quyền lực, và nguy cơ xung đột văn hóa – khi mà cây Ô Liu bị đe dọa bởi quá trình cơ giới hóa của chiếc Lexus.
Dù được viết hơn hai thập kỷ trước, cuốn sách vẫn mang giá trị thời sự cao trong bối cảnh thế giới ngày nay tiếp tục bị phân cực giữa hội nhập và bảo hộ, giữa đổi mới và gìn giữ. Chiếc Lexus và Cây Ô Liu là một tác phẩm cần đọc cho những ai muốn hiểu rõ hơn về thế giới toàn cầu hóa – để không chỉ chạy theo tốc độ, mà còn biết giữ gìn chiều sâu.
