Phi Lý Trí (tựa gốc: Predictably Irrational) của Dan Ariely là một tác phẩm kinh điển trong lĩnh vực kinh tế học hành vi – nơi giao thoa giữa tâm lý học và kinh tế học. Với lối viết dí dỏm, gần gũi và đầy thuyết phục, Dan Ariely đã đưa người đọc bước vào một cuộc hành trình khám phá cách con người thật sự ra quyết định – không hề hợp lý như ta vẫn tưởng, mà… phi lý một cách có hệ thống.
Trong cuốn sách này, Ariely đặt ra một câu hỏi cốt lõi: Liệu con người có phải là sinh vật lý trí như kinh tế học truyền thống vẫn khẳng định? Câu trả lời của ông là không – và ông không chỉ nói suông. Bằng hàng loạt thí nghiệm tâm lý học tinh tế và dễ hiểu, tác giả chứng minh rằng chúng ta thường xuyên đưa ra những quyết định sai lệch, phi lý – và điều đáng ngạc nhiên là chúng rất dễ đoán trước.
Ariely chỉ ra rằng con người bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi những yếu tố tưởng chừng vô hại như cách trình bày giá cả, sự so sánh tương đối, cảm xúc tức thời hay thậm chí cả một… chiếc bánh socola miễn phí. Ví dụ, khi được chọn giữa một sản phẩm rẻ tiền và một sản phẩm đắt gấp đôi nhưng có thêm “quà tặng”, phần lớn người tiêu dùng sẽ chọn phương án thứ hai – dù về lý thuyết thì lợi ích không tăng lên bao nhiêu. Hay khi được mời dùng thử một sản phẩm miễn phí, người ta sẵn sàng xếp hàng dài mà không hề suy xét chi phí thời gian.
Một điểm nổi bật của Phi Lý Trí là Ariely không chỉ phân tích các hành vi sai lệch mà còn lý giải vì sao chúng xảy ra. Ông giúp người đọc hiểu được cơ chế tâm lý ẩn sau mỗi quyết định: từ sự ảnh hưởng của kỳ vọng, cái tôi, lòng trung thực, cho đến cảm giác sở hữu hay nỗi lo sợ mất mát. Mỗi chương là một phát hiện thú vị, khiến người đọc vừa bất ngờ, vừa bật cười – và cũng không ít lần phải giật mình nhìn lại chính bản thân mình.
Điều làm nên sức hấp dẫn đặc biệt của cuốn sách chính là chất “người” rất rõ trong từng trang viết. Là một nhà khoa học từng trải qua tai nạn nghiêm trọng, Dan Ariely không nói chuyện học thuật lạnh lùng mà chia sẻ với giọng kể chân thành, nhiều khi còn đầy tự trào. Ông không giấu giếm sự “phi lý” của chính mình, từ đó khiến cuốn sách trở nên gần gũi và dễ tiếp nhận với đông đảo bạn đọc.
Phi Lý Trí không chỉ dành cho những người quan tâm đến tâm lý học hay kinh tế học, mà còn cho bất kỳ ai muốn hiểu rõ hơn về cách mình ra quyết định – dù là trong việc mua sắm, chọn bạn đời, đàm phán hay lãnh đạo tổ chức. Cuốn sách cũng là một lời nhắc nhở sâu sắc rằng: sự lý trí là điều chúng ta cần luyện tập, chứ không phải mặc định có sẵn.
Với sự kết hợp giữa tri thức, hài hước và thực tiễn, Phi Lý Trí xứng đáng là một trong những cuốn sách khai sáng tư duy hiện đại – nơi ta học cách nhận diện và cải thiện những giới hạn vô hình trong chính tư duy của mình.
