Hồi Ký Nguyễn Hiến Lê là một tác phẩm đặc biệt trong sự nghiệp đồ sộ của học giả Nguyễn Hiến Lê – một người cả đời gắn bó với sách vở, với việc truyền bá tri thức, rèn luyện nhân cách và khơi dậy tinh thần tự học, tự lập cho thế hệ người Việt. Không giống như những tác phẩm biên khảo, dịch thuật hay sách hướng dẫn kỹ năng sống mà ông từng thực hiện, Hồi Ký Nguyễn Hiến Lê là một hành trình trở về, nơi ông kể lại cuộc đời mình một cách chân thật, bình dị nhưng đầy chiều sâu, như một cách tổng kết nhân sinh, ghi lại những dấu ấn, biến cố và những suy tư xuyên suốt cuộc đời làm học giả của mình.
Cuốn hồi ký không chỉ ghi chép lại những cột mốc đời người – như tuổi thơ ở Sa Đéc, những năm tháng học hành tại Hà Nội, thời gian làm việc trong ngành công chức thời Pháp thuộc, cho đến giai đoạn chọn rút lui để sống trọn vẹn với nghề viết sau năm 1954 – mà còn là bức chân dung tinh thần rõ nét về một con người luôn sống theo lý tưởng, trọng tri thức và đạo làm người. Nguyễn Hiến Lê kể lại mọi chuyện bằng một giọng văn khiêm tốn, nhẹ nhàng nhưng không giấu giếm – từ những lần thất bại, giằng xé nội tâm, cho đến những lựa chọn khó khăn giữa danh lợi và lương tri, giữa cám dỗ thời cuộc và con đường học thuật độc lập.
Qua Hồi Ký Nguyễn Hiến Lê, độc giả không chỉ hiểu thêm về một trí thức lớn của Việt Nam thế kỷ XX, mà còn được chứng kiến cách ông nhìn nhận các vấn đề xã hội, giáo dục, văn hóa và nhân sinh. Ông chia sẻ quan điểm về việc học, cách rèn luyện nhân cách, lý tưởng sống và cả triết lý làm người – tất cả đều toát lên từ trải nghiệm cá nhân chứ không phải lý thuyết suông. Những trang viết về bạn bè, đồng nghiệp, những người cùng thời như Trương Vĩnh Ký, Phạm Quỳnh, hay Nhất Linh… cũng mang đến cho người đọc một cái nhìn sinh động và chân thực về bối cảnh trí thức Việt trong giai đoạn giao thời.
Một điểm giá trị đặc biệt của cuốn hồi ký là tính tự phản tỉnh cao. Nguyễn Hiến Lê không tô vẽ bản thân, không che giấu khuyết điểm, mà nhìn lại mình một cách thẳng thắn, đôi khi khắt khe, nhằm tìm hiểu bản chất con người và rút ra bài học sống. Cách ông chọn sống giản dị, độc lập và giữ vững nhân cách giữa những biến động của lịch sử cho thấy sự kiên định hiếm có, khiến người đọc không khỏi cảm phục.
Văn phong của Hồi Ký Nguyễn Hiến Lê vẫn giữ được đặc trưng quen thuộc: giản dị, súc tích, có chiều sâu tư tưởng nhưng gần gũi, dễ cảm. Đây không chỉ là một cuốn sách để đọc, mà còn để suy ngẫm – về một đời người, một thế hệ trí thức, và về những giá trị vững bền vượt qua thời cuộc.
Với Hồi Ký Nguyễn Hiến Lê, tác giả không chỉ kể lại câu chuyện của riêng mình, mà còn để lại cho hậu thế một di sản tinh thần quý báu – một bài học sống động về nhân cách, lòng yêu nước, tinh thần học tập không ngừng và bản lĩnh làm người giữa dòng đời nhiều đổi thay. Đây là cuốn sách không thể thiếu đối với những ai yêu mến học giả Nguyễn Hiến Lê, và với bất cứ ai đang tìm kiếm hình mẫu sống lý tưởng trong thời đại hiện nay.
