Truyền Kỳ Mạn Lục là một trong những tác phẩm văn xuôi chữ Hán tiêu biểu nhất của nền văn học trung đại Việt Nam. Tác phẩm do Nguyễn Dữ sáng tác vào khoảng thế kỷ XVI – thời kỳ mà xã hội phong kiến Việt Nam rối ren với nhiều biến động. Với giá trị văn học, tư tưởng và nghệ thuật vượt thời gian, Truyền Kỳ Mạn Lục xứng đáng được coi là một viên ngọc quý trong kho tàng văn học cổ điển nước nhà.
Tựa đề Truyền Kỳ Mạn Lục có thể hiểu là “ghi chép tản mạn những truyện kỳ lạ được truyền lại”. Tác phẩm gồm 20 truyện ngắn, phần lớn xoay quanh những yếu tố kỳ ảo, siêu nhiên như ma quỷ, thần tiên, hồ ly, báo oán, đầu thai… Tuy nhiên, ẩn sau lớp vỏ truyền kỳ, những câu chuyện đều phản ánh sâu sắc hiện thực xã hội, thể hiện tư tưởng đạo lý và nhân sinh quan của tác giả.
Một trong những giá trị nổi bật nhất của Truyền Kỳ Mạn Lục là tinh thần nhân đạo sâu sắc. Nguyễn Dữ thể hiện sự cảm thông với số phận những con người bất hạnh – đặc biệt là phụ nữ – như trong các truyện Chuyện người con gái Nam Xương, Chuyện cây gạo, hay Chuyện người nghĩa phụ ở Khoái Châu. Tác phẩm cũng thể hiện khát vọng công lý, sự phê phán cái xấu, cái ác trong xã hội phong kiến, nơi mà người ngay thường bị oan khiên, người tài giỏi không gặp thời, và kẻ quyền quý thì sống xa hoa, bất công.
Về mặt nghệ thuật, Truyền Kỳ Mạn Lục có lối kể chuyện hấp dẫn, lồng ghép tài tình giữa yếu tố hiện thực và kỳ ảo, khiến người đọc vừa cảm thấy chân thực, vừa say mê bởi không khí thần bí. Cách sử dụng ngôn ngữ điêu luyện, kết hợp nhuần nhuyễn giữa thơ và văn xuôi, giữa tự sự và trữ tình, đã tạo nên phong cách riêng biệt cho tác phẩm. Dù viết bằng chữ Hán – ngôn ngữ của giới trí thức xưa – nhưng Nguyễn Dữ đã thể hiện tinh thần dân tộc rõ nét, cả trong nội dung lẫn hình ảnh và tư duy văn hóa.
Tác phẩm còn mang nhiều giá trị lịch sử và văn hóa. Thông qua các địa danh, tập tục, tín ngưỡng dân gian, Truyền Kỳ Mạn Lục giúp người đọc hình dung được phần nào đời sống xã hội, tâm thức người Việt thời Lê sơ – Mạc. Những câu chuyện tuy mang tính hoang đường nhưng lại phản ánh rất thật những suy nghĩ, khát vọng và nỗi niềm của con người trong bối cảnh lịch sử cụ thể.
Ngày nay, Truyền Kỳ Mạn Lục không chỉ là tài liệu quý giá trong giảng dạy và nghiên cứu văn học cổ, mà còn là nguồn cảm hứng cho các tác phẩm nghệ thuật đương đại. Với chiều sâu triết lý, nhân văn và nghệ thuật kể chuyện độc đáo, tác phẩm của Nguyễn Dữ tiếp tục khẳng định giá trị bền vững trong dòng chảy văn học Việt Nam. Đây là cuốn sách mà bất cứ ai yêu văn chương dân tộc đều nên đọc, suy ngẫm và trân trọng.
