Lĩnh Nam Chích Quái là một trong những tác phẩm văn học – sử học – thần thoại đặc sắc của nền văn học trung đại Việt Nam, được biên soạn vào khoảng thế kỷ 14 bởi Trần Thế Pháp. Tên sách có thể hiểu là “Những chuyện kỳ lạ chọn lọc ở Lĩnh Nam” – tức khu vực phía nam dãy Ngũ Lĩnh, bao gồm phần lớn lãnh thổ nước ta ngày nay và một phần miền nam Trung Quốc thời cổ. Với sự kết hợp hài hòa giữa truyền thuyết, dã sử và tâm linh dân gian, tác phẩm là kho tàng quý giá giúp hậu thế hiểu hơn về nguồn gốc văn hóa, tín ngưỡng và tinh thần dân tộc Việt.
Lĩnh Nam Chích Quái gồm hơn 40 truyện, xoay quanh những câu chuyện kỳ lạ, huyền bí gắn liền với quá trình hình thành và phát triển của dân tộc, từ thời Hồng Bàng dựng nước cho đến thời Bắc thuộc và các triều đại sau. Những nhân vật như Lạc Long Quân – Âu Cơ, Thánh Gióng, Sơn Tinh – Thủy Tinh, Chử Đồng Tử, Mai An Tiêm… không chỉ mang tính huyền thoại mà còn thể hiện khát vọng, phẩm chất và tinh thần của người Việt cổ. Mỗi câu chuyện là một mảnh ghép góp phần tạo nên bức tranh văn hóa đa dạng và đậm chất bản sắc dân tộc.
Điểm đặc biệt của Lĩnh Nam Chích Quái nằm ở cách biên soạn: tuy là tập hợp các truyền thuyết dân gian, tác phẩm vẫn mang tính hệ thống, được ghi chép bằng chữ Hán theo phong cách văn xuôi xen lẫn văn vần, kết hợp tư duy lịch sử với yếu tố kỳ ảo một cách khéo léo. Trần Thế Pháp không chỉ ghi lại mà còn “chọn lọc” và chú giải rõ ràng, cho thấy ông có ý thức lưu giữ các giá trị truyền thống một cách cẩn trọng và có chủ đích.
Sách không đơn thuần kể lại những “chuyện lạ”, mà còn ẩn chứa tinh thần phản kháng ngoại xâm, lòng tự hào dân tộc và tín ngưỡng bản địa. Trong bối cảnh lịch sử lúc bấy giờ – khi nước ta chịu ảnh hưởng sâu sắc từ văn hóa phương Bắc – Lĩnh Nam Chích Quái giống như một nỗ lực gìn giữ “hồn Việt” thông qua những huyền thoại bản xứ. Những nhân vật thần linh không chỉ có quyền năng siêu nhiên, mà còn đại diện cho những giá trị nhân văn như lòng dũng cảm, tình yêu nước, đạo nghĩa và sự hy sinh.
Tác phẩm cũng đóng vai trò là cầu nối giữa văn hóa dân gian và văn chương bác học. Từ đây, nhiều truyện đã đi vào đời sống văn hóa của người Việt qua các lễ hội, phong tục và sinh hoạt tín ngưỡng. Nhiều mô-tuýp trong Lĩnh Nam Chích Quái còn ảnh hưởng sâu rộng đến văn học dân gian và văn học trung đại về sau, như Việt Điện U Linh, Đại Việt sử ký toàn thư, hay Truyền kỳ mạn lục.
Ngày nay, Lĩnh Nam Chích Quái vẫn giữ nguyên giá trị to lớn, không chỉ về mặt văn học mà còn ở góc độ sử học, dân tộc học và nghiên cứu tín ngưỡng. Cuốn sách là một chứng tích rõ nét cho thấy người Việt xưa đã có ý thức rõ rệt về cội nguồn, lãnh thổ, tinh thần độc lập và những đặc trưng văn hóa riêng biệt. Việc đọc và nghiên cứu tác phẩm này không chỉ giúp chúng ta hiểu thêm về quá khứ, mà còn thêm trân trọng những giá trị bản sắc của dân tộc trong hiện tại.
Lĩnh Nam Chích Quái không đơn giản là một tuyển tập chuyện kỳ lạ, mà là một phần linh hồn dân tộc được kết tinh qua những truyền thuyết bất tử – nơi mà mỗi dòng chữ đều vang vọng khí thiêng sông núi và niềm tự hào Việt bất diệt.
