Làm Đĩ của Vũ Trọng Phụng là một trong những tiểu thuyết hiện thực xuất sắc nhất đầu thế kỷ XX, phản ánh sắc bén những bi kịch xã hội và thân phận con người trong bối cảnh Việt Nam thời kỳ giao thoa Đông – Tây. Được viết vào năm 1936, tác phẩm không chỉ gây tiếng vang lớn trong đời sống văn học đương thời mà còn tạo ra nhiều tranh cãi bởi cách tiếp cận táo bạo, trực diện đối với những vấn đề nhạy cảm như tình dục, hôn nhân và đạo đức.
Câu chuyện xoay quanh cuộc đời cô gái tên Vũ Trọng Phụng xây dựng – cô Đào, một người phụ nữ xuất thân từ tầng lớp trung lưu. Ngay từ nhỏ, Đào đã phải sống trong môi trường xã hội nhiều cám dỗ, với những tư tưởng mới lạ về tình yêu, hôn nhân và tình dục len lỏi từ phương Tây du nhập vào. Thiếu sự định hướng đúng đắn, cộng thêm sự tò mò của tuổi trẻ, Đào sớm sa vào những cuộc tình vụng dại. Từ đó, cuộc đời cô rơi vào vòng xoáy bi kịch, trở thành nạn nhân của chính lối sống phóng túng và của cả một xã hội đang đầy mâu thuẫn.
Làm Đĩ không chỉ là câu chuyện về một cá nhân, mà còn là tấm gương phản chiếu xã hội Việt Nam trong giai đoạn thực dân nửa phong kiến. Vũ Trọng Phụng phơi bày sự giả dối trong luân lý truyền thống, sự mâu thuẫn giữa lời dạy về đạo đức tiết hạnh với thực tế đầy giả trá của tầng lớp thượng lưu. Những quan niệm mới mẻ về tình yêu tự do, về hôn nhân, về quyền sống cá nhân được du nhập, nhưng lại thiếu nền tảng giáo dục lành mạnh, khiến thế hệ thanh niên thời ấy dễ lạc lối.
Trong tác phẩm, thân phận của Đào gắn liền với những mối tình ngắn ngủi, những sai lầm tuổi trẻ và sự kỳ thị nặng nề của xã hội. Để rồi, khi nhận thức được giá trị của tình yêu và hạnh phúc đích thực, cô lại bị quá khứ đè nặng, không thể quay đầu. Cái kết của Đào vừa mang tính cảnh tỉnh, vừa thể hiện nỗi xót xa trước một xã hội đầy định kiến, nơi người phụ nữ là kẻ gánh chịu nhiều bất công nhất.
Giá trị nổi bật của Làm Đĩ nằm ở ngòi bút hiện thực mạnh mẽ và sắc sảo của Vũ Trọng Phụng. Ông không né tránh những đề tài bị coi là “cấm kỵ” mà trực diện phân tích, lý giải, đặt ra những câu hỏi lớn về nhân phẩm, tình dục và hôn nhân. Chính vì vậy, tác phẩm từng bị coi là “trụy lạc” nhưng thực chất lại mang tinh thần nhân văn sâu sắc: phê phán xã hội giả hình, đồng thời cảnh báo về hậu quả của sự thiếu hiểu biết, thiếu định hướng trong giáo dục giới tính và đạo đức.
Ngày nay, Làm Đĩ không chỉ được nhìn nhận như một cuốn tiểu thuyết giàu giá trị nghệ thuật, mà còn là một tư liệu xã hội quý giá. Nó phản ánh rõ sự khủng hoảng của nền luân lý Việt Nam thời giao thời, đồng thời vẫn còn tính thời sự khi đặt ra những vấn đề mà xã hội hiện đại vẫn đối diện: sự giáo dục giới tính cho thanh thiếu niên, quyền tự do cá nhân của phụ nữ và sự giả dối trong quan niệm đạo đức truyền thống.
Tác phẩm của Vũ Trọng Phụng vì thế vừa gây chấn động, vừa mở đường cho những suy tư mới mẻ về con người và xã hội. Làm Đĩ không đơn giản là câu chuyện một cô gái sa ngã, mà là bản cáo trạng đanh thép đối với một xã hội đầy bất công, đồng thời cũng là lời kêu gọi nhân văn cho quyền sống chân chính của con người, đặc biệt là người phụ nữ.
