Vỡ Đê của Vũ Trọng Phụng là một tiểu thuyết hiện thực phê phán nổi tiếng, bên cạnh Giông Tố, góp phần khẳng định vị trí của ông như một trong những nhà văn xuất sắc nhất giai đoạn 1930 – 1945. Tác phẩm được viết năm 1936, phản ánh trực diện và mạnh mẽ những bất công, thối nát của xã hội thực dân nửa phong kiến, đặc biệt là nỗi khổ của người nông dân dưới ách sưu thuế, cường hào, quan lại và những trận thiên tai khủng khiếp.
Nội dung chính của Vỡ Đê xoay quanh đời sống cực nhọc của người dân nông thôn Bắc Bộ trong bối cảnh nạn đói và lũ lụt liên tiếp xảy ra. Nhà văn không chỉ mô tả thảm cảnh đồng ruộng ngập chìm trong nước, con người liều mình bơi lội giữa mênh mông sóng dữ để giữ lại chút tài sản, mà còn phơi bày sự bất công của bộ máy cai trị. Trong khi dân nghèo oằn mình trong cảnh màn trời chiếu đất, quan lại và bọn cường hào vẫn vơ vét, nhũng nhiễu, coi thường tính mạng dân đen.
Điều làm nên sức mạnh của Vỡ Đê không chỉ ở khung cảnh thiên tai mà còn ở sự tố cáo sâu sắc những “cơn lũ” vô hình mang tên cường quyền và bất công xã hội. Thiên tai đã khủng khiếp, nhưng nhân tai còn tàn nhẫn hơn. Thảm kịch mà người dân phải gánh chịu không chỉ do sức mạnh của dòng nước, mà còn do lòng tham, sự vô trách nhiệm của bọn quan lại và tầng lớp thống trị. Tác phẩm nhấn mạnh rằng, chính cơ chế xã hội mục ruỗng mới là nguyên nhân đẩy con người vào cảnh đường cùng.
Vũ Trọng Phụng sử dụng bút pháp hiện thực xen lẫn trào phúng để khắc họa. Những trang văn miêu tả cảnh nước lũ dâng tràn, những thân phận vật vờ trên bè nứa, cảnh đói rét, chết chóc… khiến người đọc rùng mình vì tính chân thực. Nhưng song song với đó, ông cũng dựng nên những đoạn văn trào phúng, châm biếm cay độc nhằm vạch mặt bọn quan lại, những kẻ vô cảm, chỉ biết hưởng lạc trong khi dân tình kêu khóc. Sự đan xen này vừa làm nổi bật tính bi thương của hiện thực, vừa tăng sức tố cáo xã hội.
Giá trị hiện thực của Vỡ Đê rất rõ ràng: nó là một bức tranh toàn cảnh về nông thôn Việt Nam trong những năm đen tối, khi dân cày “một cổ hai tròng” phải oằn mình chịu cả thiên tai và nhân tai. Bên cạnh đó, giá trị nhân đạo cũng thấm đẫm trong từng trang văn. Vũ Trọng Phụng dành cho người nông dân cái nhìn cảm thông, trân trọng sức chịu đựng bền bỉ của họ, đồng thời lên án gay gắt những thế lực tàn nhẫn đã cướp đi niềm sống của họ.
Nghệ thuật trong Vỡ Đê thể hiện rõ phong cách Vũ Trọng Phụng: sự quan sát tỉ mỉ, khả năng dựng cảnh sống động, lối viết giàu kịch tính và ngôn ngữ sắc sảo. Đặc biệt, nghệ thuật trào phúng được sử dụng như một lưỡi dao bén, mổ xẻ bộ mặt đạo đức giả của tầng lớp trên, làm nổi bật sự đối lập giữa cảnh sống xa hoa, vô tâm của bọn thống trị với cảnh khốn khổ của người dân.
Vỡ Đê không chỉ là tác phẩm tố cáo xã hội đương thời mà còn là một tiếng kêu thống thiết cho thân phận con người. Nó vừa mang giá trị phản ánh hiện thực, vừa đặt ra vấn đề nhân sinh sâu sắc: trong một xã hội bất công, con người có thể bị vùi dập như cỏ rác nếu không có sự đổi thay. Chính vì thế, tác phẩm vẫn giữ nguyên giá trị cho đến hôm nay, khi ta đọc lại để hiểu thêm về nỗi khổ của cha ông, cũng như sức mạnh phê phán dữ dội trong văn chương Vũ Trọng Phụng.
