Hồi Ký Viết Dưới Hầm của Fyodor Mikhaylovich Dostoyevsky là một trong những tác phẩm triết học và tâm lý học kinh điển nhất của văn học thế giới. Xuất bản năm 1864, cuốn sách này được coi là tiền đề cho sự ra đời của chủ nghĩa hiện sinh trong thế kỷ XX. Dưới hình thức một bản độc thoại dài của “người dưới hầm”, Dostoyevsky mở ra một thế giới nội tâm phức tạp, đầy mâu thuẫn và đau đớn – nơi con người vừa khao khát tự do, vừa bị chính lý trí và bản năng của mình giam cầm.
Nhân vật “người dưới hầm” là một công chức nhỏ, cô độc, cay nghiệt, sống giữa thành phố Saint Petersburg lạnh lẽo. Anh ta khước từ mọi quy tắc đạo đức và xã hội, đồng thời cũng phủ nhận cả chính mình. Trong những trang viết chất chứa suy tư, nhân vật kể lại những ký ức tủi nhục, những mối quan hệ tan vỡ, và cả những khoảnh khắc tự trừng phạt khốc liệt. Anh sống trong một căn hầm tối, vừa là nơi trú ẩn khỏi thế giới, vừa là biểu tượng cho sự tha hóa và cô lập tinh thần của con người hiện đại.
Dostoyevsky đã dùng Hồi Ký Viết Dưới Hầm để đặt ra những câu hỏi triết học lớn: điều gì làm nên tự do đích thực của con người? Phải chăng con người chỉ là sản phẩm của lý trí, hay còn bị chi phối bởi những xung lực bản năng, những niềm kiêu hãnh và mặc cảm sâu kín? Với giọng văn sắc lạnh, đầy châm biếm nhưng cũng chất chứa xót xa, Dostoyevsky phơi bày nỗi cô độc tận cùng của một cá thể không thể hòa nhập với xã hội.
Không có nhiều hành động hay cao trào, cuốn sách lôi cuốn người đọc bằng chính chiều sâu nội tâm và sức mạnh triết lý. Mỗi đoạn văn như một lời thú tội, một cuộc tự vấn đầy đau đớn, nhưng cũng mang tính khai sáng – mở ra một tầm nhìn mới về bản chất con người. Hồi Ký Viết Dưới Hầm không chỉ là tiếng nói của một kẻ tuyệt vọng, mà còn là bản tuyên ngôn cho quyền được “không hoàn hảo” của con người – quyền được chống lại sự rập khuôn và lý tính máy móc.
Với sức ảnh hưởng sâu rộng, tác phẩm này đã trở thành nền tảng cho nhiều trào lưu triết học và văn học sau này, từ Nietzsche, Kafka đến Sartre và Camus. Hồi Ký Viết Dưới Hầm vẫn luôn là một tấm gương soi chiếu nỗi cô đơn và giằng xé của con người trong thế giới hiện đại – nơi hầm tối của tâm hồn đôi khi còn đáng sợ hơn cả bóng đêm bên ngoài.
