Ba Phút Đầu Tiên của Steven Weinberg là một trong những tác phẩm kinh điển giúp người đọc hình dung rõ ràng nhất về khoảnh khắc sơ khai của vũ trụ. Với nền tảng vật lý lý thuyết vững chắc và khả năng kể chuyện cuốn hút, Weinberg dẫn dắt độc giả trở lại thời điểm mà toàn bộ vũ trụ – mọi hạt, mọi năng lượng, mọi định luật vật lý cơ bản – còn đang trong trạng thái hỗn độn và cực kỳ nóng, nơi từng phần ngàn giây cũng mang ý nghĩa quyết định cho sự hình thành của mọi thứ chúng ta biết ngày nay. Đọc cuốn sách giống như được mở cánh cửa quan sát quá khứ xa xăm nhất, thời điểm con người không thể quay lại bằng bất kỳ thiết bị hay kính thiên văn nào ngoài trí tưởng tượng kết hợp cùng khoa học.
Weinberg bắt đầu bằng việc mô tả bối cảnh hình thành vũ trụ theo thuyết Big Bang, nhưng ông không chỉ trình bày lý thuyết khô cứng. Từ những miêu tả về nhiệt độ, mật độ và chuyển động của vật chất, độc giả dần hiểu rằng sự ra đời của proton, neutron, electron và cuối cùng là nguyên tử không phải diễn ra trong hàng triệu năm, mà tất cả chỉ cần một vài phút đầu tiên. Mốc thời gian ngắn ngủi đó lại chứa đựng vô số biến động phức tạp, nơi mỗi thay đổi nhỏ trong năng lượng hay tốc độ giãn nở đều có thể dẫn tới một vũ trụ hoàn toàn khác. Chính cách mô tả giàu hình ảnh này khiến những khái niệm vật lý khó nhằn trở nên dễ tiếp cận.
Một phần quan trọng của Ba Phút Đầu Tiên là cách tác giả giải thích quá trình tổng hợp hạt nhân sơ khai. Khi vũ trụ còn nóng như lò rèn vũ trụ khổng lồ, các proton và neutron liên tục va chạm, kết hợp, rồi lại tách rời. Cuộc giằng co giữa lực hấp dẫn, lực hạt nhân và sự giãn nở đã tạo ra tỷ lệ hydro – helium gần như cố định mà chúng ta thấy trong các thiên hà ngày nay. Weinberg không chỉ kể lại các sự kiện này mà còn giải thích vì sao chúng quan trọng: nếu tỷ lệ neutron – proton khác đi một chút, các nguyên tố nền tảng của sự sống có thể không bao giờ xuất hiện.
Cuốn sách cũng dành nhiều trang để mô tả hành trình phát triển của vật lý hiện đại nhằm giải mã khoảnh khắc sơ khai đó. Weinberg dẫn dắt người đọc qua các phát hiện then chốt về bức xạ nền vũ trụ, các mô hình nhiệt động lực học của chất plasma nguyên thủy, và cách các nhà vật lý xây dựng phương trình mô tả sự giãn nở của không gian. Những phần này thể hiện rõ sự tinh tế trong tư duy của tác giả: ông biết khi nào nên đi sâu vào chuyên môn và khi nào nên dừng lại để giữ mạch đọc nhẹ nhàng.
Điểm nổi bật khác của Ba Phút Đầu Tiên là tinh thần triết học ẩn sau các phân tích khoa học. Weinberg nhiều lần gợi lên cảm giác kỳ diệu khi hiểu rằng mọi cấu trúc phức tạp của vũ trụ – từ thiên hà đến sự sống – đều bắt nguồn từ một giai đoạn cực kỳ đơn giản nhưng đầy biến động. Tác phẩm cho thấy khoa học không chỉ giải thích thế giới mà còn mở rộng khả năng cảm nhận của con người trước những điều vượt ngoài đời sống thường ngày.
Ba Phút Đầu Tiên là cuốn sách lý tưởng cho độc giả yêu vật lý, thiên văn học hoặc đơn giản là tò mò về nguồn gốc của vũ trụ. Với cách viết trong sáng và chiều sâu tri thức, tác phẩm giúp người đọc tiếp cận một chủ đề rộng lớn bằng sự thích thú và kinh ngạc – cảm giác mà chỉ những nhà khoa học biết kể chuyện mới mang lại được.
