Lụa của Alessandro Baricco là một trong những tác phẩm ngắn nhưng ám ảnh nhất của văn học đương đại Ý. Với giọng văn tối giản, mềm như hơi thở và có nhịp điệu riêng biệt, Baricco xây dựng nên một câu chuyện vừa mong manh vừa sâu thẳm, giống như chính chất liệu mà nhan đề gợi lên: nhẹ, mềm, đẹp, nhưng ẩn chứa cả sức mạnh của một nỗi ám ảnh kéo dài suốt đời người. Tác phẩm khiến người đọc bước vào thế giới của những khoảng lặng, nơi cảm xúc nằm dưới bề mặt câu chữ và từng chi tiết nhỏ đều mang theo sức gợi mạnh mẽ.
Nhân vật trung tâm của Lụa là Hervé Joncour – một thương nhân Pháp chuyên mua tằm giống vào giữa thế kỷ XIX. Dù có cuộc sống yên bình với người vợ hiền Hélène, hắn vẫn cảm thấy một sự trống trải không tên. Cuộc sống của Hervé cứ thế lặp lại trong một nhịp điệu bình lặng, không đau khổ nhưng cũng không đam mê. Chính sự yên ả kéo dài ấy khiến tâm hồn Hervé trở thành một khoảng trống lớn, chỉ chực chờ một khoảnh khắc bất chợt để thức dậy.
Khoảnh khắc đó đến khi Hervé thực hiện chuyến đi xa xôi đến Nhật Bản – nơi gần như khép kín với thế giới phương Tây thời bấy giờ – để mua tằm. Tại đây, hắn gặp một cô gái không tên, bí ẩn và có vẻ đẹp mơ hồ, như thể không thuộc về thực tại. Điều kỳ lạ là cô gái ấy gần như không nói, không bộc lộ cảm xúc, nhưng chính sự im lặng và ánh nhìn của nàng đã khơi lên trong Hervé một niềm say mê mang màu sắc huyễn hoặc. Đó không phải là tình yêu theo nghĩa truyền thống, mà là một dạng khao khát sâu xa: khao khát bước ra khỏi đời sống quen thuộc, khao khát chạm đến điều gì đó đẹp đến mức siêu thực.
Baricco khéo léo xây dựng cảm xúc này bằng những câu văn ngắn, lặp lại, như những làn sóng nhỏ đều đặn vỗ vào bờ. Cảm xúc của Hervé được diễn tả bằng sự im lặng nhiều hơn là bằng những hành động táo bạo; nó đến từ ánh nhìn, từ khoảng cách, từ những điều chưa nói. Điều này khiến Lụa trở thành tác phẩm mà phần lớn vẻ đẹp nằm ở các lớp nghĩa ẩn bên dưới. Một cái chớp mắt, một cử chỉ nhẹ, hay một cơn gió thoảng đều có thể trở thành điểm nhấn, tạo ra cảm giác vừa mong manh vừa bền chặt.
Bên dưới lớp vỏ mỏng của một chuyện tình lãng mạn là suy tư sâu sắc về bản chất của khát vọng. Hervé say mê cô gái Nhật không phải chỉ vì vẻ đẹp của nàng mà bởi nàng đại diện cho điều gì đó mà hắn không có: sự khác biệt, điều cấm đoán, điều dịu dàng nhưng xa xăm. Tình cảm ấy, chính vì không trọn vẹn, càng trở nên ám ảnh. Qua đó, Baricco cho thấy một sự thật tinh tế: đôi khi ta yêu không phải vì người đó, mà vì điều mà ta nhìn thấy trong họ – một cửa sổ dẫn đến những khả thể mà cuộc đời mình chưa chạm vào.
Ngược lại, Hélène – người vợ của Hervé – là hiện thân của sự bình yên và bền bỉ. Tình yêu của nàng không rực rỡ, không bí ẩn, nhưng sâu sắc và chân thật. Chính sự đối lập giữa hai người phụ nữ – một thuộc về đời sống, một thuộc về giấc mơ – tạo ra chiều sâu cảm xúc cho câu chuyện.
Lụa không có những nút thắt kịch tính hay xung đột gay gắt. Sức mạnh của tác phẩm nằm ở sự im lặng, ở những điều chưa xảy ra, và ở cảm giác lửng lơ đầy ám ảnh. Với sự tinh tế đặc trưng, Baricco biến câu chuyện thành một dải lụa mềm mại, nhẹ nhàng nhưng không thể rời mắt, để lại trong lòng người đọc một dư vị buồn bâng khuâng, đẹp và lâu tan như một nỗi nhớ không gọi được thành tên.
