Kẻ Xa Lạ của Albert Camus là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất của chủ nghĩa hiện sinh và triết học phi lý, mang đến cho người đọc một cái nhìn vừa sắc lạnh vừa ám ảnh về sự tồn tại của con người trong một thế giới dường như không có trật tự hay ý nghĩa. Tác phẩm xoay quanh Meursault – một nhân vật bình thường đến mức khó nắm bắt, một người sống bằng những cảm giác trực tiếp hơn là bằng niềm tin hay lý tưởng. Qua Meursault, Camus khắc họa sự xa cách giữa con người và xã hội, giữa cái mong đợi của thế giới và sự thờ ơ trong tâm hồn mỗi cá nhân.
Mở đầu câu chuyện là cái chết của mẹ Meursault, sự kiện mà theo chuẩn mực xã hội phải gợi lên nỗi đau sâu sắc. Nhưng Meursault lại đón nhận nó bằng thái độ trung tính: không than khóc, không đau đớn, chỉ ghi nhận sự việc như một thông tin không hơn không kém. Chính sự lạnh lùng ấy khiến người đọc ngay lập tức cảm nhận một mạch ngầm bất an, một khoảng cách giữa nhân vật và đời sống. Camus không viết Meursault như người vô tâm; ông để nhân vật hiện lên gần như trong suốt, sống theo sự kiện nào diễn ra trước mắt mà không để xã hội định nghĩa cảm xúc giùm mình.
Mạch truyện tiếp tục mở rộng với những chi tiết nhỏ trong cuộc sống thường nhật: mối quan hệ với Marie, những cuộc gặp với hàng xóm, những cuộc dạo biển hay những buổi chiều trôi qua lặng lẽ. Trong thế giới đó, Meursault dường như không đặt câu hỏi về ý nghĩa của bất cứ điều gì. Anh chỉ sống, chỉ tồn tại. Chính cách sống ấy – tưởng đơn giản nhưng lại đi ngược với kỳ vọng xã hội – khiến anh dần trở thành “kẻ xa lạ” ngay trong đời sống của chính mình.
Điểm chuyển quan trọng của tác phẩm là vụ án mạng Meursault gây ra trên bãi biển. Hành động đó diễn ra gần như phi lý, bị thúc đẩy bởi sức nóng, ánh sáng chói chang và sự căng thẳng nội tâm mà anh không nhận thức đủ để diễn đạt. Từ khoảnh khắc ấy, câu chuyện bước sang một vùng tối khác: không chỉ xét xử tội lỗi, mà còn xét xử chính con người anh. Phiên tòa trong Kẻ Xa Lạ không nhằm tìm hiểu sự thật, mà để buộc Meursault phải trở thành kiểu người mà xã hội mong muốn – một người biết hối hận theo khuôn mẫu, biết biểu lộ cảm xúc đúng chuẩn, biết nói điều mà người ta muốn nghe.
Trong khi đó, Meursault vẫn trung thực tuyệt đối với chính mình. Anh không giả vờ thương tiếc mẹ, không dựng lên lời biện hộ, không che giấu nỗi thờ ơ bẩm sinh của bản thân. Và chính sự trung thực ấy, chứ không phải hành động giết người, khiến xã hội kết án anh. Camus dùng điều này để phơi bày nghịch lý của đời sống: người ta sợ hãi và lên án kẻ không chịu đóng vai theo quy tắc tập thể.
Đoạn cuối tác phẩm là nơi triết lý phi lý của Camus vang lên mạnh mẽ nhất. Meursault nhận ra rằng cuộc đời không có ý nghĩa cố hữu; chỉ khi con người thừa nhận tính vô nghĩa ấy, họ mới có thể tự do. Cái chết không còn là nỗi đe dọa, mà trở thành điểm kết thúc tất yếu của một hành trình mà mỗi người tự chịu trách nhiệm. Sự bình thản của Meursault trước cái chết chính là tiếng nói của con người đối mặt với sự phi lý: không khuất phục, không giả vờ, không tự dối mình.
Kẻ Xa Lạ vì thế là một cuốn sách thách thức người đọc, buộc họ đối diện với chính sự vô nghĩa của đời sống và cách mỗi cá nhân chọn tồn tại trong đó. Đây là tác phẩm để suy ngẫm, để lắng lại, và để nhìn thấy những góc khuất thường bị bỏ qua trong cách chúng ta sống hằng ngày.
