Cuộc Đào Thoát Vĩ Đại của Angus Deaton là một tác phẩm kinh tế – xã hội quan trọng, nơi những con số về thu nhập, tuổi thọ và sức khỏe được đặt vào một câu chuyện lớn hơn về tiến bộ của loài người. Không viết theo lối khô khan của kinh tế học thuần túy, Deaton kể lại hành trình mà nhân loại đã “đào thoát” khỏi nghèo đói cùng cực, bệnh tật và cái chết sớm, đồng thời chỉ ra vì sao chính tiến bộ ấy lại tạo ra những bất bình đẳng sâu sắc mới.
Ý tưởng trung tâm của cuốn sách nằm ở khái niệm “đào thoát”. Theo Angus Deaton, trong khoảng hai thế kỷ trở lại đây, một bộ phận lớn nhân loại đã bước ra khỏi tình trạng sống ngắn, đói nghèo và dễ tổn thương trước dịch bệnh. Tuổi thọ tăng mạnh, mức sống được cải thiện, khoa học y tế và công nghệ thay đổi căn bản chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, cuộc đào thoát này không diễn ra đồng đều. Có những quốc gia, nhóm người và giai tầng đi rất nhanh, trong khi những nơi khác bị bỏ lại phía sau.
Deaton đặc biệt nhấn mạnh vai trò của sức khỏe trong tiến trình phát triển. Ông cho thấy rằng cải thiện y tế, vệ sinh, dinh dưỡng và kiến thức y học thường đi trước tăng trưởng kinh tế, chứ không chỉ là hệ quả của giàu có. Việc kiểm soát dịch bệnh, tiêm chủng, nước sạch và chăm sóc y tế cơ bản đã giúp hàng triệu người sống lâu hơn, khỏe mạnh hơn, từ đó tạo nền tảng cho phát triển kinh tế – xã hội. Tuy vậy, những lợi ích này lại phân bố rất không đều giữa các quốc gia và trong nội bộ từng xã hội.
Một phần quan trọng của Cuộc Đào Thoát Vĩ Đại dành để phân tích bất bình đẳng. Angus Deaton không phủ nhận giá trị của tăng trưởng hay toàn cầu hóa, nhưng ông cảnh báo rằng khi tiến bộ chỉ đến với một số nhóm, nó sẽ làm sâu sắc thêm khoảng cách giàu nghèo và tạo ra những căng thẳng xã hội. Bất bình đẳng về thu nhập, giáo dục và sức khỏe không chỉ là vấn đề đạo đức, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sự ổn định chính trị và niềm tin xã hội.
Deaton cũng dành nhiều trang để bàn về viện trợ quốc tế và phát triển. Với góc nhìn thận trọng, ông chỉ ra rằng viện trợ, dù mang mục tiêu tốt đẹp, đôi khi lại làm suy yếu thể chế địa phương, nuôi dưỡng tham nhũng và cản trở quá trình tự xây dựng năng lực của các quốc gia nghèo. Ông không kêu gọi chấm dứt hoàn toàn viện trợ, mà yêu cầu một cách tiếp cận khiêm tốn hơn, hiểu rõ giới hạn của những giải pháp áp đặt từ bên ngoài.
Văn phong của Angus Deaton là sự kết hợp hiếm có giữa học thuật nghiêm túc và khả năng kể chuyện mạch lạc. Ông sử dụng dữ liệu thống kê, nghiên cứu dài hạn, nhưng luôn gắn chúng với những câu chuyện đời sống cụ thể, giúp người đọc không chuyên vẫn theo dõi được lập luận. Cuốn sách đòi hỏi sự tập trung, nhưng không tạo cảm giác xa cách hay lên lớp.
Cuộc Đào Thoát Vĩ Đại không phải là bản ca ngợi đơn giản về tiến bộ, cũng không phải lời lên án cực đoan đối với bất bình đẳng. Đó là một cái nhìn tỉnh táo, nơi thành tựu của nhân loại được ghi nhận đầy đủ, nhưng những mặt trái cũng được phơi bày rõ ràng. Với những ai quan tâm đến kinh tế, phát triển, chính sách công và tương lai của xã hội toàn cầu, cuốn sách của Angus Deaton mang lại một khung tư duy sâu sắc để hiểu vì sao thế giới hôm nay vừa tốt đẹp hơn, vừa bất công hơn so với quá khứ.
