Vua Hàm Nghi – Sử Ký Đại Nam Việt Quốc Triều là một tác phẩm mang tính biên khảo – sử ký, tập trung tái hiện cuộc đời và vai trò lịch sử của vua Hàm Nghi, vị hoàng đế gắn liền với phong trào Cần Vương chống thực dân Pháp cuối thế kỷ XIX. Cuốn sách không chỉ ghi chép sự kiện, mà còn phản ánh một giai đoạn bi thương nhưng giàu khí phách của triều Nguyễn và của lịch sử dân tộc.
Tác phẩm mở ra bối cảnh Đại Nam trong những năm cuối thế kỷ XIX, khi triều đình Huế rơi vào khủng hoảng sâu sắc trước sức ép quân sự và chính trị của Pháp. Vua Hàm Nghi xuất hiện trong hoàn cảnh đặc biệt: lên ngôi khi còn rất trẻ, quyền lực thực tế nằm trong tay các đại thần chủ chiến, đặc biệt là Tôn Thất Thuyết. Cuốn sách cho thấy Hàm Nghi không phải là một vị vua “trị vì” theo nghĩa thông thường, mà là biểu tượng chính thống của tinh thần kháng chiến và lòng trung quân ái quốc.
Phần trọng tâm của tác phẩm là sự kiện kinh thành Huế thất thủ năm 1885 và việc vua Hàm Nghi xuất bôn, ban chiếu Cần Vương. Dưới hình thức sử ký, tác giả ghi lại diễn biến các sự kiện một cách mạch lạc: từ âm mưu phản công của phe chủ chiến, thất bại quân sự, cho đến hành trình gian khổ đưa nhà vua lên sơn phòng Quảng Trị – Quảng Bình. Hàm Nghi hiện lên như một vị vua trẻ bị cuốn vào dòng xoáy lịch sử, nhưng vẫn giữ được tư thế chính danh của người đứng đầu quốc gia đang kêu gọi toàn dân đứng lên cứu nước.
Cuốn sách cũng phản ánh rõ nét phong trào Cần Vương lan rộng khắp cả nước, với sự hưởng ứng của sĩ phu, văn thân và nông dân. Trong bức tranh ấy, vua Hàm Nghi không trực tiếp cầm quân, nhưng lại là điểm quy tụ tinh thần, là ngọn cờ hợp pháp để các cuộc khởi nghĩa địa phương có chỗ dựa chính trị và đạo lý. Điều này làm nổi bật vai trò biểu tượng của nhà vua trong một giai đoạn mà triều đình trung ương đã suy yếu nghiêm trọng.
Giai đoạn vua Hàm Nghi bị bắt và bị đày sang Algérie được ghi lại với giọng điệu trầm lắng. Từ một vị hoàng đế trở thành người lưu đày nơi đất khách, số phận của Hàm Nghi được nhìn nhận như một bi kịch lớn của lịch sử dân tộc. Tác phẩm không khai thác đời sống cá nhân theo hướng cảm tính, mà đặt sự lưu đày ấy trong mạch suy tư về thất bại của con đường kháng chiến phong kiến trước sức mạnh của chủ nghĩa thực dân hiện đại.
Về tổng thể, Vua Hàm Nghi – Sử Ký Đại Nam Việt Quốc Triều mang giá trị như một bản ghi chép lịch sử nghiêm cẩn, giúp người đọc hiểu rõ hơn vai trò của vua Hàm Nghi và phong trào Cần Vương trong tiến trình chống ngoại xâm cuối thế kỷ XIX. Cuốn sách đồng thời gợi lên hình ảnh một triều đại đang hấp hối nhưng vẫn bừng sáng trong khoảnh khắc cuối cùng bằng tinh thần trung nghĩa và ý chí độc lập của dân tộc Việt Nam.
