Bánh Xe Nghiệt Ngã của Arthur Hailey là một tiểu thuyết kịch tính, nơi tác giả bậc thầy về “tiểu thuyết tư liệu” khai thác đến tận cùng những mâu thuẫn trong ngành công nghiệp ô tô khổng lồ của Mỹ. Hailey vốn nổi tiếng với khả năng dựng nên những bức tranh toàn cảnh về các lĩnh vực xã hội – từ hàng không (Airport), y tế (The Final Diagnosis), ngân hàng (The Moneychangers) cho đến khách sạn (Hotel). Với Bánh Xe Nghiệt Ngã, ông tập trung vào thế giới xe hơi – biểu tượng của sự phồn vinh Mỹ, đồng thời là nơi phơi bày những cuộc tranh giành quyền lực, lòng tham và sự tha hóa.
Tiểu thuyết mở ra bối cảnh một tập đoàn sản xuất ô tô hàng đầu, nơi những bánh xe sản xuất lăn không ngừng, kéo theo cả dòng chảy của tiền bạc, quyền lực và số phận con người. Hailey dẫn dắt độc giả đi sâu vào từng ngóc ngách: từ phòng họp của ban lãnh đạo, nơi những quyết định chiến lược mang tính sinh tử cho cả nghìn công nhân, cho đến dây chuyền lắp ráp, nơi những công nhân mồ hôi nhễ nhại chiến đấu với guồng máy lạnh lùng. Cái “nghiệt ngã” trong nhan đề không chỉ là bánh xe thép vô tri, mà còn là ẩn dụ cho guồng quay tàn nhẫn của lợi nhuận, nơi con người bị cuốn vào mà đôi khi không còn kiểm soát nổi chính mình.
Một điểm đặc sắc trong Bánh Xe Nghiệt Ngã là cách Hailey xây dựng nhân vật đa tầng lớp. Có những nhà quản lý lạnh lùng, coi công nhân chỉ là mắt xích có thể thay thế; có những kỹ sư tận tụy, day dứt giữa đạo đức nghề nghiệp và áp lực kinh doanh; có những công nhân mong manh, sống từng ngày trong bất ổn; và cả những kẻ sẵn sàng dùng mọi thủ đoạn để leo lên vị trí cao nhất. Mỗi nhân vật là một lát cắt phản ánh xã hội Mỹ thu nhỏ, trong đó tham vọng, lòng tham, tình yêu, sự phản bội và khát vọng công lý va chạm, xung đột liên hồi.
Hailey đặc biệt thành công ở chỗ biến những chi tiết kỹ thuật tưởng chừng khô khan – như quy trình sản xuất, những lỗi kỹ thuật, tiêu chuẩn an toàn – thành yếu tố gây kịch tính, làm xoay chuyển cốt truyện. Một chiếc xe có lỗi nhỏ trên dây chuyền có thể dẫn đến tai nạn chết người; một quyết định cắt giảm chi phí có thể đẩy cả công ty vào nguy cơ scandal khủng khiếp. Cái “nghiệt ngã” ở đây nằm ở sự thật rằng mỗi quyết định trong guồng quay công nghiệp đều gắn liền với sinh mạng con người.
Không chỉ dừng ở khía cạnh kinh tế – công nghiệp, Bánh Xe Nghiệt Ngã còn là bức tranh xã hội giàu tính nhân văn. Hailey đặt ra câu hỏi: liệu sự phát triển công nghiệp có thể song hành cùng phẩm giá con người? Liệu lợi nhuận khổng lồ có thể biện minh cho những sinh mạng bị bỏ lại phía sau? Những xung đột ấy khiến độc giả không chỉ hồi hộp theo dõi số phận nhân vật, mà còn tự soi lại xã hội hiện tại, nơi bánh xe của chủ nghĩa tiêu dùng vẫn ngày đêm lăn bánh.
Với Bánh Xe Nghiệt Ngã, Arthur Hailey một lần nữa chứng minh tài năng của ông trong việc biến một ngành công nghiệp khô cứng thành tiểu thuyết sống động, vừa gay cấn như một bộ phim hành động, vừa thấm đẫm suy tư về đạo đức, xã hội. Đây là một tác phẩm khiến độc giả không thể dứt ra, đồng thời để lại dư âm lâu dài về cái giá của sự phồn vinh và bánh xe khắc nghiệt của đời sống hiện đại.
