Bộ Luật Tố Tụng Dân Sự là một trong những đạo luật quan trọng của hệ thống pháp luật Việt Nam, được Quốc hội thông qua nhằm quy định trình tự, thủ tục giải quyết các vụ án, việc dân sự, kinh doanh, thương mại, lao động, hôn nhân – gia đình, cũng như công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định dân sự của tòa án nước ngoài và phán quyết của trọng tài nước ngoài. Văn bản này đóng vai trò là cơ sở pháp lý để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức, góp phần bảo đảm công lý và duy trì trật tự xã hội.
Bộ luật xác định rõ nguyên tắc tố tụng dân sự, trong đó nhấn mạnh tinh thần bảo đảm quyền con người, quyền công dân theo Hiến pháp, đặc biệt là quyền tiếp cận công lý và quyền được xét xử công bằng. Các nguyên tắc như bình đẳng trước pháp luật, tòa án độc lập và chỉ tuân theo pháp luật, tranh tụng trong xét xử, công khai và kịp thời được ghi nhận đầy đủ, phản ánh sự tiến bộ trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền.
Về phạm vi điều chỉnh, Bộ luật Tố tụng Dân sự quy định chi tiết thẩm quyền của tòa án nhân dân các cấp trong việc thụ lý, giải quyết các loại vụ việc dân sự. Đồng thời, luật cũng đưa ra các bước cụ thể từ khởi kiện, thụ lý vụ án, hòa giải, xét xử sơ thẩm, phúc thẩm, đến thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm. Một trong những điểm nổi bật là việc đề cao vai trò của hòa giải, khuyến khích các bên tự thỏa thuận với nhau dưới sự hỗ trợ của tòa án, nhằm giảm thiểu căng thẳng, tiết kiệm thời gian và chi phí tố tụng.
Đối với chứng cứ và chứng minh, Bộ luật quy định quyền và nghĩa vụ của đương sự trong việc thu thập, cung cấp chứng cứ; đồng thời xác định trách nhiệm của tòa án trong việc hỗ trợ khi các bên không thể tự mình thực hiện. Điều này vừa bảo đảm quyền tự định đoạt của đương sự, vừa nâng cao vai trò trọng tài công bằng của tòa án.
Một điểm tiến bộ khác là Bộ luật đã mở rộng cơ chế công nhận và thi hành bản án, quyết định dân sự của tòa án nước ngoài và phán quyết của trọng tài nước ngoài tại Việt Nam. Điều này thể hiện sự hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, góp phần tạo môi trường pháp lý minh bạch, công bằng trong bối cảnh hợp tác và giao thương toàn cầu.
Bên cạnh đó, Bộ luật Tố tụng Dân sự còn quy định cụ thể về thủ tục giải quyết việc dân sự – những yêu cầu không có tranh chấp nhưng cần tòa án xác nhận, như tuyên bố mất tích, hạn chế năng lực hành vi dân sự, hay công nhận kết quả hòa giải thành ngoài tòa án. Đây là cơ chế bảo đảm sự can thiệp kịp thời và hợp pháp của tòa án đối với những quan hệ xã hội quan trọng.
Nhìn chung, Bộ Luật Tố Tụng Dân Sự không chỉ là khung pháp lý để giải quyết các tranh chấp và yêu cầu dân sự, mà còn thể hiện sự tiến bộ trong tư duy lập pháp: coi trọng quyền lợi của cá nhân, đề cao cơ chế tranh tụng, khuyến khích hòa giải, và mở rộng hợp tác quốc tế. Với vai trò này, luật góp phần quan trọng vào việc bảo vệ công lý, củng cố niềm tin của nhân dân vào hệ thống tư pháp, cũng như tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho sự phát triển bền vững của xã hội.
