Hạ Phàm của Walter Tevis là một tiểu thuyết khoa học viễn tưởng mang màu sắc trầm lắng và đầy suy tư, nơi câu chuyện về người ngoài hành tinh được dùng như một ẩn dụ sâu sắc cho sự cô độc, thất bại và khát vọng cứu rỗi trong thế giới hiện đại. Không chạy theo những ý tưởng khoa học hào nhoáng, cuốn sách tập trung vào bi kịch tinh thần của một cá thể bị lạc lõng giữa hai thế giới, vừa cao siêu vừa tàn nhẫn.
Nhân vật trung tâm là Thomas Jerome Newton, một sinh thể đến từ một hành tinh xa xôi đang trên bờ diệt vong vì hạn hán. Newton đến Trái Đất với sứ mệnh rõ ràng: mang về công nghệ cần thiết để cứu lấy chủng tộc của mình. Với trí tuệ vượt trội, kiến thức khoa học tiên tiến và vẻ ngoài mong manh, khác lạ, Newton nhanh chóng xây dựng được một đế chế kinh tế, dùng sự thông minh để thao túng hệ thống tài chính và công nghiệp của con người. Ở bề mặt, đây là câu chuyện về sự thành công phi thường của một “người ngoài”, nhưng bên dưới là một bi kịch đang dần hình thành.
Walter Tevis khắc họa Newton như một nhân vật vừa siêu việt vừa yếu đuối. Anh nhìn thế giới loài người bằng con mắt xa cách, không hoàn toàn hiểu được những quy ước cảm xúc, đạo đức và ham muốn bản năng. Tuy nhiên, chính trong quá trình sống giữa con người, Newton dần bị cuốn vào những cám dỗ rất “nhân loại”: rượu, truyền hình, tình dục, sự an toàn giả tạo của đời sống tiện nghi. Những thứ ấy làm mờ đi mục tiêu ban đầu, bào mòn ý chí và khiến anh đánh mất khả năng quay về.
Một trong những điểm nổi bật của Hạ Phàm là cách cuốn sách lật ngược mô-típ quen thuộc của khoa học viễn tưởng. Người ngoài hành tinh không bị con người tiêu diệt bằng bạo lực công khai, mà bị làm suy sụp bằng sự thờ ơ, nghi kỵ và bộ máy quyền lực vô hình. Newton không bị tra tấn thể xác một cách phô trương, mà bị nghiền nát tinh thần bởi hệ thống pháp lý, chính trị và sự tò mò tàn nhẫn của xã hội hiện đại. Cái ác ở đây không mang hình dạng quái vật, mà khoác lên mình vẻ hợp lý, trật tự và “an ninh”.
Song song với câu chuyện khoa học viễn tưởng là một bi kịch rất con người về nghiện ngập và bất lực. Walter Tevis, vốn am hiểu sâu sắc những đề tài này, đã viết về sự sa ngã của Newton với một nỗi cảm thông lạnh lẽo. Nhân vật không gục ngã vì thiếu trí tuệ, mà vì không đủ sức chống lại sự trống rỗng tinh thần và cảm giác không thuộc về bất kỳ nơi nào. Sứ mệnh cứu cả một hành tinh trở nên mong manh trước những yếu đuối rất đời thường.
Văn phong của Tevis tiết chế, giản dị và buồn bã, tránh xa cao trào kịch tính để nhấn mạnh cảm giác thất bại kéo dài. Nhịp truyện chậm, đôi khi lạnh lùng, tạo nên bầu không khí cô độc bao trùm toàn bộ tác phẩm. Những khoảnh khắc im lặng, những chi tiết nhỏ trong đời sống hàng ngày lại chính là nơi bi kịch hiện ra rõ nét nhất.
Hạ Phàm là một tiểu thuyết khoa học viễn tưởng mang tính phản tư mạnh mẽ, nơi câu hỏi không nằm ở công nghệ hay vũ trụ, mà ở khả năng con người tiếp nhận cái khác biệt và giữ gìn nhân tính trong một thế giới vận hành bằng lợi ích và kiểm soát. Walter Tevis đã viết nên một câu chuyện buồn và ám ảnh, nơi kẻ đến để cứu rỗi cuối cùng lại bị chính Trái Đất làm cho lạc lối.
