Lâu Đài Cát của Matsumoto Seicho là một tiểu thuyết trinh thám mang sắc thái xã hội sâu đậm, nơi vụ án mạng chỉ là cánh cửa mở vào những tầng ký ức bị chôn vùi của Nhật Bản hậu chiến. Tác phẩm không chạy theo nhịp phá án dồn dập, mà lặng lẽ dựng nên một bức tranh rộng lớn về thân phận, giai cấp và những vết thương âm ỉ kéo dài qua nhiều thập kỷ.
Câu chuyện bắt đầu bằng một vụ giết người tưởng chừng đơn giản tại Tokyo. Nạn nhân là một người đàn ông trung niên, thân phận mờ nhạt, bị sát hại trong một khu vực công cộng. Thanh tra Imanishi và cộng sự Yoshimura được giao điều tra. Không có manh mối rõ ràng, không nhân chứng đáng tin, vụ án nhanh chóng rơi vào bế tắc. Thứ duy nhất nổi bật là vài chi tiết vụn vặt: cách gây án thô sơ, một số vật dụng cá nhân và những dấu hiệu cho thấy nạn nhân từng sống lang bạt trong thời gian dài.
Imanishi là mẫu điều tra viên đặc trưng của Matsumoto Seicho: điềm tĩnh, bền bỉ và cực kỳ chú ý đến bối cảnh xã hội của tội phạm. Ông không tin rằng tội ác tồn tại tách rời khỏi đời sống con người. Yoshimura trẻ hơn, năng động hơn, đại diện cho phương pháp điều tra thực địa. Hai người bổ trợ cho nhau, từng bước lần theo quá khứ của nạn nhân, từ các khu ổ chuột, công trường xây dựng, đến những vùng quê xa xôi.
Khi điều tra mở rộng, Lâu Đài Cát dần chuyển trọng tâm từ “ai là hung thủ” sang “điều gì đã tạo ra tội ác”. Matsumoto Seicho dẫn người đọc ngược dòng thời gian, trở về những năm tháng hỗn loạn sau chiến tranh, nơi đói nghèo, bệnh tật và sự phân biệt giai cấp bóp méo số phận của hàng triệu con người. Hung thủ không xuất hiện như một kẻ ác thuần túy, mà là sản phẩm của một quá khứ bị tước đoạt nhân phẩm, nơi nỗi nhục và tuyệt vọng tích tụ qua nhiều năm.
Một điểm đặc sắc của tiểu thuyết là cách tác giả sử dụng ký ức và âm thanh như manh mối. Một bài dân ca, một phương ngữ địa phương, những chi tiết tưởng chừng rất nhỏ lại trở thành chìa khóa để mở ra toàn bộ sự thật. Điều này khiến quá trình phá án mang tính văn hóa và lịch sử rõ rệt, khác xa kiểu trinh thám thuần logic. Sự thật không được phơi bày bằng một cú lật bài ngoạn mục, mà bằng chuỗi nhận thức dần hoàn chỉnh, nặng nề và đau đớn.
Matsumoto Seicho không đứng về phía công lý theo nghĩa đơn giản. Khi sự thật lộ diện, cảm giác để lại không phải là thỏa mãn, mà là trống rỗng. Tội ác đã xảy ra không thể đảo ngược, và những gì bị hủy hoại trong quá khứ cũng không thể bù đắp. “Lâu đài cát” trong nhan đề là hình ảnh ẩn dụ cho những gì con người cố gắng xây dựng trên nền tảng mong manh của dối trá, chối bỏ và ký ức bị bóp méo; đến một lúc nào đó, tất cả đều sụp đổ trước sự thật.
Văn phong của Matsumoto Seicho lạnh, chính xác và tiết chế. Ông hiếm khi đi sâu vào cảm xúc trực diện, nhưng chính sự kiệm lời ấy lại làm bi kịch thêm nặng nề. Lâu Đài Cát không chỉ là một tiểu thuyết trinh thám xuất sắc, mà còn là một bản cáo trạng âm thầm về xã hội, nơi quá khứ không bao giờ thực sự biến mất, và mỗi tội ác đều mang theo lịch sử của cả một thời đại.
