Nguyễn Du Với Dòng Thời Gian của Giáo sư Nguyễn Xuân Vinh là một công trình nghiên cứu vừa mang tính học thuật, vừa thấm đẫm tình cảm của một trí thức Việt Nam xa quê dành cho đại thi hào dân tộc. Cuốn sách không chỉ phân tích Truyện Kiều hay cuộc đời Nguyễn Du dưới góc độ văn chương, mà còn đặt ông vào dòng chảy lịch sử, văn hóa và xã hội Việt Nam cuối thế kỷ XVIII – đầu thế kỷ XIX, từ đó soi sáng vị trí và giá trị trường tồn của Nguyễn Du trong nền văn hóa dân tộc cũng như văn học thế giới.
Điểm đặc sắc của tác phẩm là sự kết hợp giữa lối viết khoa học, mạch lạc của một nhà nghiên cứu với cảm xúc sâu lắng của một người tri ân. Giáo sư Nguyễn Xuân Vinh – vốn là một nhà khoa học hàng không vũ trụ, nhưng đồng thời cũng là một người am hiểu văn hóa, văn học – đã tiếp cận Nguyễn Du bằng sự khách quan, rộng mở, lại đầy kính trọng. Ông xem Nguyễn Du như một hiện tượng vượt thời gian: không chỉ thuộc về thời đại phong kiến đầy biến động, mà còn tiếp tục đối thoại với độc giả hôm nay qua những câu chữ bất hủ.
Trong cuốn sách, tác giả dành nhiều trang để tái hiện bối cảnh lịch sử lúc Nguyễn Du sống: thời kỳ giao thoa giữa sự suy tàn của Lê – Trịnh, sự nổi dậy của Tây Sơn và sự hình thành triều Nguyễn. Đây là giai đoạn đầy biến động, để lại dấu ấn sâu đậm trong tâm hồn và tư tưởng của Nguyễn Du. Qua cái nhìn của Nguyễn Xuân Vinh, những nỗi đau nhân thế, sự u uất, nỗi bi phẫn và cả tinh thần nhân đạo trong Truyện Kiều đều là phản chiếu từ trải nghiệm sống của một trí thức lạc lõng trong thời loạn.
Không chỉ dừng ở phân tích tác phẩm, Nguyễn Du Với Dòng Thời Gian còn khảo cứu các yếu tố triết học, Nho – Phật – Lão trong tư tưởng Nguyễn Du, lý giải vì sao thơ văn của ông chan chứa một tinh thần từ bi, nhân bản, vượt qua khuôn khổ của giai cấp và thời đại. Tác giả cho thấy Nguyễn Du không chỉ là “người của thời xưa”, mà là nhà nhân đạo chủ nghĩa lớn, tư tưởng của ông vẫn còn nguyên sức gợi cho thời đại hôm nay, khi nhân loại vẫn trăn trở với công bằng, nhân phẩm và lòng trắc ẩn.
Một điểm đáng quý là tác phẩm còn bàn đến hành trình quốc tế hóa Nguyễn Du. Từ khi Truyện Kiều được dịch ra nhiều ngôn ngữ, Nguyễn Du không còn là di sản riêng của Việt Nam, mà đã trở thành một phần di sản chung của nhân loại. Giáo sư Nguyễn Xuân Vinh, với tầm nhìn toàn cầu, nhấn mạnh ý nghĩa này, cho thấy Nguyễn Du là cầu nối đưa văn học Việt Nam đến gần hơn với thế giới.
Ngoài phần nghiên cứu, cuốn sách còn phảng phất một chất giọng tri ân. Nguyễn Xuân Vinh viết về Nguyễn Du bằng sự ngưỡng mộ của một hậu sinh trước bậc thiên tài, nhưng cũng đầy suy tư của một người đã sống và trải nghiệm nhiều biến động thời cuộc. Chính sự đồng cảm này khiến Nguyễn Du Với Dòng Thời Gian không khô khan như nhiều công trình hàn lâm, mà giàu tính nhân văn, dễ chạm đến trái tim độc giả.
Có thể nói, Nguyễn Du Với Dòng Thời Gian là sự kết hợp giữa nghiên cứu văn học, triết học và cảm nhận cá nhân, tạo nên một cái nhìn đa chiều, sâu sắc về đại thi hào dân tộc. Đây là một tác phẩm có giá trị cho những ai muốn tìm hiểu không chỉ về Nguyễn Du và Truyện Kiều, mà còn về sức sống lâu bền của văn chương và văn hóa Việt Nam trong dòng chảy lịch sử.
