Phê Phán Lý Tính Thuần Túy của triết gia người Đức Immanuel Kant là một trong những tác phẩm triết học quan trọng và có ảnh hưởng sâu rộng nhất trong lịch sử tư tưởng nhân loại. Ra đời năm 1781, cuốn sách đánh dấu một bước ngoặt trong triết học hiện đại, đặt nền móng cho trường phái triết học phê phán (critical philosophy), đồng thời khởi đầu cho “cuộc cách mạng Copernicus” trong lĩnh vực nhận thức luận.
Tác phẩm đặt ra và trả lời một câu hỏi trọng yếu: “Chúng ta có thể biết được gì?” – tức là Kant tìm cách xác định giới hạn và khả năng của lý tính thuần túy (pure reason), hay lý trí không dựa vào kinh nghiệm, trong việc nhận thức thế giới. Trước Kant, các nhà triết học thường chia làm hai hướng: duy lý (như Descartes, Leibniz) cho rằng tri thức đến từ lý trí; và kinh nghiệm luận (như Locke, Hume) cho rằng tri thức bắt nguồn từ trải nghiệm cảm quan. Kant đã dung hòa hai lập trường này bằng cách lập luận rằng tri thức là kết quả của sự kết hợp giữa dữ liệu cảm giác và những hình thức tiên nghiệm (a priori) của lý trí.
Trong Phê Phán Lý Tính Thuần Túy, Kant phân biệt hai loại nhận thức: nhận thức tiên nghiệm (biết trước kinh nghiệm) và nhận thức hậu nghiệm (biết từ kinh nghiệm). Theo ông, các phạm trù như không gian, thời gian, nhân quả… là những khuôn mẫu tiên nghiệm mà con người dùng để tổ chức thế giới cảm giác. Do đó, thế giới mà ta nhận thức được không phải là “vật tự thân” (Ding an sich – cái tồn tại khách quan), mà là “hiện tượng” – thế giới đã được định hình bởi cấu trúc nhận thức của con người.
Một trong những đóng góp vĩ đại của Kant trong tác phẩm này là sự phân tích về “phán đoán tổng hợp tiên nghiệm” – loại phán đoán cho phép mở rộng tri thức mà không cần kinh nghiệm, đồng thời vẫn mang tính tất yếu và phổ quát. Ông cho rằng toán học và vật lý là những ví dụ điển hình của loại phán đoán này. Điều này đặt nền tảng cho niềm tin vào khả năng xây dựng khoa học chắc chắn mà không cần rơi vào chủ nghĩa hoài nghi hay duy nghiệm tuyệt đối.
Tuy nội dung phức tạp và ngôn ngữ mang tính học thuật cao, Phê Phán Lý Tính Thuần Túy là một tác phẩm không thể thiếu đối với bất kỳ ai quan tâm đến triết học, logic học, nhận thức luận và nền tảng của khoa học. Đây là một công trình triết học đồ sộ, đòi hỏi sự kiên nhẫn và tư duy sâu sắc từ người đọc, nhưng phần thưởng mang lại là sự hiểu biết thấu đáo về bản chất của tri thức và giới hạn của lý trí con người.
Tác phẩm không chỉ ảnh hưởng đến các triết gia như Hegel, Schopenhauer, Nietzsche, mà còn định hướng cho các ngành khoa học xã hội, tâm lý học, và lý thuyết phê phán hiện đại. Phê Phán Lý Tính Thuần Túy không chỉ là một công trình triết học, mà còn là một công cụ để con người hiểu rõ chính mình – từ cách tư duy, nhận thức cho đến cách ta định nghĩa thế giới quanh mình.
