Sự Khủng Hoảng Của Hồi Giáo: Thánh Chiến Và Khủng Bố của Bernard Lewis là một khảo cứu sâu sắc về những biến động, bế tắc và thách thức mà thế giới Hồi giáo phải đối diện trong thời hiện đại. Tác giả, một trong những học giả hàng đầu về Trung Đông, triển khai phân tích dựa trên nhiều thế kỷ lịch sử để lý giải vì sao một nền văn minh từng dẫn đầu thế giới về tri thức, khoa học và quyền lực lại dần rơi vào tình trạng trì trệ và xung đột kéo dài. Cuốn sách được viết bằng lối tiếp cận vừa sử học vừa tư tưởng học, cho thấy tiến trình vận động của một cộng đồng tôn giáo – chính trị có ảnh hưởng lớn, đồng thời phản ánh những mâu thuẫn nội tại và xung đột giữa truyền thống với hiện đại.
Bernard Lewis bắt đầu bằng việc xem xét quá khứ rực rỡ của các đế chế Hồi giáo. Ông cho thấy trong nhiều thế kỷ, thế giới Hồi giáo từng dẫn đầu về toán học, y học, thiên văn, triết học và nghệ thuật. Trong thời kỳ hoàng kim, các trung tâm như Baghdad, Damascus, Cairo hay Córdoba từng là nơi hội tụ của những nhà tư tưởng lớn, phản ánh sức mạnh của một nền văn minh tự tin vào khả năng phát triển. Thế nhưng, sự thịnh vượng ấy dần suy giảm khi phương Tây bước vào thời Phục Hưng và sau đó là thời kỳ khoa học – kỹ thuật tăng tốc mạnh mẽ. Cuốn sách phân tích quá trình tụt hậu không phải như sự sụp đổ đột ngột, mà là chuỗi dài của việc bỏ lỡ cơ hội, bảo thủ trong tư tưởng và không sẵn sàng tiếp nhận những cải cách sâu rộng.
Một trong những chủ đề trung tâm của cuốn sách là cách thế giới Hồi giáo phản ứng trước sự trỗi dậy của phương Tây. Tác giả chỉ ra hai xu hướng: một bên cố gắng thích nghi và cải cách, còn bên kia phản ứng bằng cách quay lại truyền thống, cho rằng mọi khủng hoảng đều bắt nguồn từ việc rời xa tôn giáo. Bernard Lewis phân tích nhiều phong trào Hồi giáo khác nhau, từ cải cách ôn hòa đến cực đoan bạo lực, để hiểu rõ lý do khiến nhiều cộng đồng rơi vào tình trạng đối đầu dai dẳng với thế giới bên ngoài. Những chương sách mô tả sự hình thành tư tưởng chống phương Tây, sự thất bại của các mô hình nhà nước hiện đại tại nhiều nước Trung Đông và những mâu thuẫn giữa quyền lực tôn giáo với hệ thống chính trị thế tục.
Tác giả dành nhiều chú ý cho mối quan hệ giữa Hồi giáo và hiện đại hóa. Ông xem xét sự xung đột giữa mô hình quốc gia hiện đại – vốn dựa trên pháp luật, khoa học và quyền công dân – với cấu trúc xã hội truyền thống nơi tôn giáo giữ vai trò trọng yếu trong cả đời sống cá nhân lẫn chính trị. Qua đó, cuốn sách lý giải vì sao nhiều cải cách diễn ra không như mong đợi, thậm chí tạo ra phản ứng ngược khiến một bộ phận trong xã hội quay lại các hình thức diễn giải tôn giáo cứng nhắc hơn.
Sự Khủng Hoảng Của Hồi Giáo không chỉ phân tích nguyên nhân của sự suy thoái mà còn xem xét những hướng đi khả dĩ cho tương lai. Tác giả đưa ra góc nhìn lịch sử để người đọc hiểu rằng các nền văn minh luôn có chu kỳ thăng trầm, và thế giới Hồi giáo vẫn có thể tìm thấy con đường mới nếu vượt qua những ràng buộc của quá khứ và chấp nhận tinh thần đổi mới. Đây là một tác phẩm dành cho những ai muốn hiểu sâu về trung tâm của nhiều vấn đề địa chính trị, tôn giáo và văn minh đang định hình thế kỷ XXI.
