Sự Kiến Tạo Xã Hội Về Thực Tại – Khảo Luận Về Xã Hội Học Nhận Thức của Peter L. Berger và Thomas Luckmann là một tác phẩm kinh điển trong ngành xã hội học thế kỷ XX, đặt nền tảng cho hướng nghiên cứu về “kiến tạo xã hội” – một trong những khái niệm quan trọng nhất của tư duy hiện đại. Tác phẩm này được xem là bước ngoặt, khi nó đặt lại câu hỏi cốt lõi: “Thực tại” mà con người đang sống, hiểu và tin tưởng – liệu có thật sự khách quan, hay chỉ là sản phẩm của quá trình tương tác xã hội, được con người cùng nhau tạo nên?
Berger và Luckmann cho rằng con người không sống trong một thế giới tự nhiên thuần túy, mà trong một “thế giới được kiến tạo”, nơi các giá trị, niềm tin, luật lệ và chuẩn mực đều được hình thành qua lịch sử và tương tác giữa các cá nhân. Bằng ngôn ngữ, truyền thống, giáo dục và thể chế, xã hội “xây dựng” nên thực tại – nghĩa là con người không chỉ khám phá thế giới, mà còn sáng tạo ra cách thế giới ấy được hiểu và tồn tại trong ý thức tập thể.
Tác phẩm chia quá trình này thành ba giai đoạn cơ bản: “ngoại tại hóa”, “vật hóa” và “nội tại hóa”. Ngoại tại hóa là khi con người sáng tạo và hành động, biến ý tưởng chủ quan thành hiện thực xã hội. Vật hóa là khi những sản phẩm ấy (chẳng hạn như luật lệ, tín ngưỡng, tập quán) dần trở nên khách quan, có vẻ như tồn tại độc lập với con người. Cuối cùng, nội tại hóa là khi cá nhân tiếp thu và chấp nhận những chuẩn mực đó như một phần tự nhiên của đời sống – tức là “xã hội hóa”. Thông qua chu trình ấy, con người vừa là sản phẩm, vừa là tác nhân của xã hội: họ tạo ra thực tại, nhưng cũng bị thực tại do chính họ tạo ra chi phối.
Trong Sự Kiến Tạo Xã Hội Về Thực Tại, Berger và Luckmann không phủ nhận sự tồn tại của thế giới vật chất, nhưng họ nhấn mạnh rằng ý nghĩa của thế giới – những gì chúng ta coi là “đúng”, “thật”, “tự nhiên” – đều do con người định nghĩa. Chẳng hạn, khái niệm “gia đình”, “tôn giáo”, hay “chính quyền” không mang bản chất vĩnh viễn, mà biến đổi theo bối cảnh văn hóa, lịch sử và quyền lực.
Tác phẩm cũng chỉ ra vai trò trọng yếu của tri thức trong việc duy trì trật tự xã hội. Tri thức không chỉ phản ánh thế giới, mà còn định hình cách con người hành động trong thế giới ấy. Khi tri thức được thể chế hóa – chẳng hạn qua hệ thống giáo dục, khoa học hay truyền thông – nó trở thành công cụ quyền lực, định hướng cách xã hội hiểu và đánh giá thực tại.
Với lối viết súc tích, mang tính triết học nhưng giàu tính thực chứng, Berger và Luckmann đã tạo nên một hệ khung lý thuyết có sức ảnh hưởng sâu rộng, được ứng dụng trong xã hội học, nhân học, truyền thông học, và nghiên cứu văn hóa. Sự Kiến Tạo Xã Hội Về Thực Tại không chỉ là một khảo luận về nhận thức xã hội, mà còn là một lời cảnh tỉnh: mọi “thực tại” mà ta tin tưởng đều có thể bị đặt lại, bởi chính con người – với khả năng sáng tạo, phản tư và thay đổi thế giới – là kẻ kiến tạo nó.
