Sử Thi Iliad của Homer là một trong hai kiệt tác nền tảng của văn học Hy Lạp cổ đại, cùng với Sử Thi Odyssey tạo nên đỉnh cao của thể loại sử thi phương Tây. Được sáng tác vào khoảng thế kỷ VIII trước Công nguyên, tác phẩm không chỉ ghi lại bức tranh hùng vĩ của cuộc chiến thành Troy mà còn mở ra thế giới tinh thần, triết lý và nhân văn sâu sắc của con người thời cổ đại.
Nội dung Sử Thi Iliad tập trung vào những sự kiện diễn ra trong giai đoạn cuối cùng của cuộc chiến thành Troy, xoay quanh cơn thịnh nộ của Achilles – vị chiến binh Hy Lạp kiêu hùng nhưng đầy tự trọng và bi kịch. Câu chuyện bắt đầu từ mâu thuẫn giữa Achilles và Agamemnon, tổng chỉ huy quân Hy Lạp, dẫn đến việc Achilles rút lui khỏi chiến trận. Sự vắng mặt của ông khiến quân Hy Lạp rơi vào tình thế khó khăn trước sức mạnh của quân Troia do Hector chỉ huy. Chỉ khi người bạn thân Patroclus bị Hector giết chết, Achilles mới trở lại chiến đấu, bùng nổ cơn giận dữ hủy diệt, giết Hector và làm thay đổi cục diện chiến tranh.
Điểm đặc sắc của Iliad không nằm ở việc kể trọn vẹn toàn bộ cuộc chiến, mà ở chỗ tập trung khắc họa bi kịch và hào quang của những con người trong chiến tranh. Homer miêu tả những trận chiến ác liệt, những trận giao tranh đẫm máu, nhưng đồng thời cũng tôn vinh lòng dũng cảm, tinh thần danh dự và tình bằng hữu. Bên cạnh đó, tác phẩm cho thấy sự mong manh của số phận con người trước ý chí của các vị thần. Thần Zeus, Athena, Apollo hay Hera đều can thiệp trực tiếp vào cuộc chiến, làm nổi bật mối quan hệ chặt chẽ giữa thần linh và con người trong nhận thức của người Hy Lạp cổ.
Về mặt nhân vật, Achilles hiện lên như một hình tượng phức tạp: vừa là chiến binh bất khả chiến bại, vừa là con người với cơn giận dữ, lòng kiêu hãnh, nỗi đau thương và cả sự nhân từ khi trả xác Hector về cho vua Priam. Hector – hoàng tử thành Troy – lại được khắc họa như một chiến binh chính trực, yêu gia đình, yêu đất nước, sẵn sàng hy sinh vì nghĩa vụ. Sự đối lập và tương phản giữa Achilles và Hector đã tạo nên những trang sử thi bi tráng, vừa rực rỡ ánh hào quang vừa thấm đẫm chất nhân văn.
Về nghệ thuật, Homer đã sử dụng lối kể chuyện sử thi với ngôn từ trang trọng, hình ảnh giàu sức gợi, các phép so sánh hoành tráng, nhịp điệu nhạc tính và kết cấu xoáy sâu vào những khoảnh khắc then chốt. Tác phẩm không chỉ phản ánh tinh thần của thời đại chiến binh Hy Lạp mà còn đặt ra những câu hỏi vượt thời gian: danh dự có ý nghĩa gì? Con người có thể chống lại định mệnh hay chỉ biết cúi đầu trước số phận?
Giá trị của Sử Thi Iliad không chỉ ở chỗ tái hiện một cuộc chiến, mà còn ở việc phơi bày bản chất muôn thuở của chiến tranh: sự tàn khốc, mất mát và bi thương, song song với đó là vẻ đẹp của lòng dũng cảm, tình bạn, tình yêu và khát vọng vươn tới bất tử trong ký ức nhân loại. Từ hơn hai ngàn năm qua, Sử Thi Iliad vẫn vang vọng như một bản anh hùng ca tráng lệ và đầy bi thương, phản ánh những giá trị vĩnh hằng của con người trong lịch sử.
