Tập Truyện Của Ông Ivan Petrovich Belkin Quá Cố là tác phẩm đầu tay của Alexander Pushkin trong thể loại văn xuôi, ra đời năm 1831, khi ông đã là một thi sĩ lừng danh nhưng vẫn khát khao tìm kiếm một giọng nói khác cho văn học Nga. Tác phẩm gồm năm truyện ngắn độc lập: Người bắn súng, Cơn bão tuyết, Quan viên trạm, Cô thôn nữ, và Quan tài chủ. Pushkin đã chọn cách ký tên tập truyện bằng một nhân vật hư cấu – “ông Ivan Petrovich Belkin” – một quý ông bình dị ở nông thôn, người được giới thiệu là người kể lại các câu chuyện do ông nghe từ người khác. Chính cấu trúc “gián tiếp” này tạo nên sự độc đáo: tác giả như ẩn mình hoàn toàn, nhường chỗ cho tiếng nói của dân gian, của những con người bình thường trong xã hội Nga đầu thế kỷ XIX.
Mỗi câu chuyện trong Tập Truyện Của Ông Ivan Petrovich Belkin Quá Cố đều ngắn gọn, sáng sủa, nhưng lại gợi mở những chiều sâu khác nhau về số phận và tính cách con người. Trong Người bắn súng, Pushkin nói về lòng kiêu hãnh và nỗi cô độc của một người lính từng trải, về sự trả thù và cái giá phải trả cho danh dự. Cơn bão tuyết lại đưa người đọc vào thế giới lãng mạn và trớ trêu của tình yêu, nơi định mệnh và sự tình cờ đan xen, khiến một cuộc hôn nhân trở thành trò đùa của số phận. Quan viên trạm là câu chuyện đầy nhân hậu nhưng cũng buồn bã về một viên chức nhỏ bé bị con gái bỏ rơi, thể hiện lòng thương cảm của Pushkin dành cho những người bị lãng quên trong xã hội. Cô thôn nữ mang hơi hướng châm biếm nhẹ nhàng, kể về một cô gái thông minh bày trò thử thách người yêu – một câu chuyện tình tươi sáng và tinh tế. Còn Quan tài chủ lại pha chút mỉa mai và u ám, khi Pushkin dựng nên một bức tranh chua chát về lòng tham, sự phù phiếm và những giá trị đạo đức đang mất dần.
Điều khiến tập truyện này trở nên đặc biệt là giọng kể giản dị, tự nhiên và trong sáng đến mức tưởng như không có bàn tay nhào nặn của thiên tài. Nhưng chính trong sự giản dị ấy, Pushkin đã khéo léo thể hiện tài quan sát sắc bén, khả năng nắm bắt tâm lý tinh tế và phong vị dân gian Nga rất riêng. Cách kể chuyện mang tính “truyền miệng” giúp người đọc cảm thấy như đang nghe chuyện bên bếp lửa, giữa một làng quê mờ sương, nơi những niềm vui, nỗi buồn, danh dự và tình yêu đều hiện lên chân thật.
Tập Truyện Của Ông Ivan Petrovich Belkin Quá Cố không chỉ là một cột mốc trong văn nghiệp của Pushkin, mà còn là nền tảng cho sự phát triển của truyện ngắn Nga sau này. Nhiều nhà văn lớn như Gogol, Turgenev hay Chekhov đều chịu ảnh hưởng sâu sắc từ cấu trúc kể chuyện, nhịp điệu và cách nhìn nhân sinh mà Pushkin đặt ra ở đây. Dưới vẻ bề ngoài khiêm nhường của một tập truyện “vô danh”, là một tuyên ngôn nghệ thuật mạnh mẽ: rằng văn chương có thể vĩ đại ngay cả khi kể về những con người nhỏ bé nhất, rằng trong cái tầm thường vẫn có thể lóe sáng vẻ đẹp của lòng người.
Đọc Tập Truyện Của Ông Ivan Petrovich Belkin Quá Cố hôm nay, người ta vẫn thấy một thế giới rất gần gũi – những mảnh đời không hoàn hảo nhưng đầy cảm xúc, những câu chuyện giản đơn mà ám ảnh. Pushkin, bằng sự điềm tĩnh và tinh tế, đã tạo nên một tập truyện vừa trong trẻo, vừa nhân hậu, nơi cái bi xen lẫn với cái hài, nơi cuộc sống hiện ra không cao sang nhưng luôn giàu nhân tình.
