Thái Ất Thần Kinh là một tác phẩm đặc biệt gắn liền với tên tuổi Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm – vị hiền triết kiệt xuất của thế kỷ XVI, người không chỉ được tôn vinh vì tài năng văn chương, đạo học và chính trị, mà còn bởi sự uyên thâm trong lĩnh vực dự đoán thiên văn, địa lý và vận mệnh. Cuốn Thái Ất Thần Kinh được xem là kết tinh trí tuệ của một bậc học giả thấu hiểu “thiên cơ”, là sự hòa quyện giữa tri thức huyền học phương Đông và cái nhìn minh triết về sự vận hành của trời đất, con người và xã hội.
Theo truyền thuyết và nhiều ghi chép cổ, Thái Ất Thần Kinh vốn là pho sách bí truyền của Trung Hoa cổ đại, nói về cách xem thiên tượng, âm dương, ngũ hành và chu kỳ biến đổi của vạn vật. Khi du nhập vào Việt Nam, Nguyễn Bỉnh Khiêm không chỉ nghiên cứu sâu bộ sách này mà còn biên soạn, diễn giải và phát triển thành hệ thống riêng, phù hợp với hoàn cảnh, văn hóa và tư tưởng Việt. Chính nhờ đó, Thái Ất Thần Kinh gắn liền với tên ông như một di sản trí tuệ mang đậm bản sắc dân tộc.
Nội dung sách đề cập đến việc luận đoán vận khí quốc gia, dự báo thiên tai, nhân sự, cát hung, thịnh suy qua từng chu kỳ. Tác phẩm sử dụng các nguyên lý của Dịch học – như Bát quái, Can chi, Ngũ vận Lục khí – để lý giải những hiện tượng tự nhiên và xã hội. Song, điều khiến Thái Ất Thần Kinh vượt khỏi phạm vi một sách bói toán đơn thuần chính là chiều sâu triết lý: Nguyễn Bỉnh Khiêm nhìn vũ trụ như một thể thống nhất, nơi mọi biến đổi của tự nhiên đều phản chiếu quy luật đạo đức và hành xử của con người.
Bằng lối diễn giải thâm trầm, ông nhấn mạnh rằng người hiểu được đạo trời không phải để “thay đổi số mệnh”, mà để biết sống thuận theo lẽ trời, biết thời, biết mệnh, và biết điểm dừng. Triết lý “thuận thiên giả tồn, nghịch thiên giả vong” trở thành tư tưởng xuyên suốt trong Thái Ất Thần Kinh, phản ánh niềm tin của ông vào sự hòa hợp giữa thiên đạo và nhân đạo – rằng vận nước hay phúc họa của con người đều bắt nguồn từ đạo lý và hành vi.
Nguyễn Bỉnh Khiêm dùng Thái Ất Thần Kinh không chỉ như một công cụ tiên tri, mà như một phương tiện giáo hóa. Ông muốn nhắc hậu thế rằng, hiểu biết về thiên văn và biến động thế sự phải gắn liền với đức hạnh, với lòng nhân và sự tĩnh tâm. Chỉ người có tâm trong sáng, trí tuệ thấu triệt mới có thể “giải được kinh trời” và sống hài hòa với đạo trời – đạo người.
Đọc Thái Ất Thần Kinh, ta không chỉ thấy một công trình huyền học, mà còn thấy bóng dáng của một bậc đại trí – người đã vượt khỏi khuôn khổ của thời đại, dùng tri thức để soi rọi nhân sinh, lấy minh triết làm gốc cho vận mệnh con người và quốc gia. Đây là tác phẩm tiêu biểu cho tinh thần Việt trong việc tiếp thu, sáng tạo và Việt hóa tri thức phương Đông, đồng thời là minh chứng cho tầm vóc tư tưởng của Nguyễn Bỉnh Khiêm – nhà tiên tri, nhà hiền triết và nhà văn hóa vĩ đại của dân tộc.
