Gia Huấn Ca của Nguyễn Trãi là một tác phẩm văn học – giáo huấn đặc biệt, mang đậm tinh thần đạo lý phương Đông, phản ánh sâu sắc những giá trị luân lý, đạo đức trong gia đình và xã hội thời phong kiến. Tuy không đồ sộ về dung lượng, Gia Huấn Ca lại là một kho tàng tư tưởng quý báu, thể hiện tấm lòng của một bậc đại trí thức, đại trung thần với khát vọng hướng thiện, giáo hóa con người – khởi đầu từ trong chính mỗi gia đình.
Được Nguyễn Trãi viết ra với mục đích làm lời răn dạy cho con cháu trong họ tộc, Gia Huấn Ca không chỉ dừng lại ở khuôn khổ gia đình mà còn mang tính phổ quát, có giá trị vượt thời gian. Nội dung tác phẩm chủ yếu xoay quanh những nguyên tắc sống, đạo làm người, đạo hiếu, bổn phận của con cái với cha mẹ, nghĩa vụ của vợ chồng, đạo thầy trò, tình bằng hữu, và những phẩm chất cần có để làm người quân tử. Tất cả được truyền tải qua những lời thơ giản dị, dễ nhớ, dễ thuộc – thường là thơ lục bát – nhằm khơi gợi sự ghi nhớ và tiếp nhận tự nhiên của người đọc, đặc biệt là thế hệ trẻ.
Nguyễn Trãi không chỉ là một nhà thơ, một danh thần, mà còn là người mang trong mình trách nhiệm giáo hóa. Qua Gia Huấn Ca, ông thể hiện niềm tin rằng sự ổn định và bền vững của quốc gia bắt đầu từ nề nếp của mỗi gia đình. Nếu gia phong tốt đẹp, con người sống có đạo đức, kính trên nhường dưới, siêng năng học hành, chăm lo làm ăn thì xã hội sẽ thái bình, thịnh trị. Đó là một tư tưởng mang tính gốc rễ, và cũng là phương pháp trị quốc an dân bằng chính đạo lý – điều mà Nguyễn Trãi luôn tâm huyết trong suốt cuộc đời mình.
Một điểm đặc biệt của Gia Huấn Ca là lối thể hiện dung dị, không cầu kỳ hay cao siêu. Từng lời dạy như một lời nói thân tình của người ông, người cha trong gia đình, vừa nghiêm khắc vừa chan chứa tình yêu thương. Những lời răn như: “Làm trai học đạo nho gia / Công danh là nợ phải đòi cho xong” hay “Con gái phải giữ khuê môn / Giữ tròn tiết hạnh, vẹn tròn công dung” tuy chịu ảnh hưởng tư tưởng phong kiến, nhưng vẫn thể hiện sự quan tâm đến vai trò, phẩm chất của từng cá nhân trong nếp sống cộng đồng.
Dù được viết cách đây nhiều thế kỷ, Gia Huấn Ca vẫn mang giá trị giáo dục sâu sắc cho đến ngày nay. Trong một thế giới hiện đại đang chuyển mình nhanh chóng, nơi giá trị gia đình và nền tảng đạo đức nhiều khi bị xem nhẹ, Gia Huấn Ca như một lời nhắc nhở đầy ý nghĩa: muốn thành nhân, trước hết phải học làm người; muốn lập thân, phải biết gốc rễ từ đâu mà vươn lên.
Gia Huấn Ca không chỉ là di sản của một dòng họ, mà là di sản của cả dân tộc. Nó giúp người Việt nhớ lại những chuẩn mực truyền thống quý báu, để từ đó giữ gìn và phát huy trong đời sống hôm nay – khi sự thành công không chỉ đến từ tri thức hay tiền tài, mà còn từ cách con người cư xử với nhau trong cùng một mái nhà và ngoài xã hội.
