Sóng Ở Đáy Sông của Lê Lựu là một tiểu thuyết xuất sắc, khắc họa bi kịch cuộc đời con người trong bối cảnh xã hội nhiều biến động, đồng thời phơi bày những nỗi đau và khát vọng đổi thay của tầng lớp dưới đáy. Tác phẩm này vừa mang giá trị hiện thực, vừa thấm đẫm chất nhân văn, khiến nó trở thành một trong những sáng tác tiêu biểu trong văn nghiệp của Lê Lựu và để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng nhiều thế hệ độc giả.
Trung tâm của cuốn tiểu thuyết là nhân vật Núi – một con người sinh ra trong nghèo khó, lớn lên trong thiếu thốn cả vật chất lẫn tình thương. Núi phải sớm bươn chải để tồn tại, nhưng càng vùng vẫy thoát khỏi số phận thì anh lại càng bị đẩy sâu xuống “đáy sông” của cuộc đời. Núi trải qua những biến cố nghiệt ngã: rơi vào vòng tù tội, bị xã hội khinh rẻ, mất đi cơ hội làm lại từ đầu. Lê Lựu đã khéo léo miêu tả bi kịch của Núi không chỉ như bi kịch cá nhân, mà còn phản ánh số phận chung của biết bao phận người thấp cổ bé họng, không tìm thấy chỗ đứng trong xã hội.
Nổi bật trong tác phẩm là sự phân tích tâm lý nhân vật. Lê Lựu xây dựng Núi vừa đáng thương vừa đáng trách: anh khao khát sống tử tế, có tình yêu, có một mái ấm, nhưng lại không đủ nghị lực và may mắn để thoát khỏi cạm bẫy. Càng cố vươn lên, Núi càng bị số phận và sự khắc nghiệt của xã hội nhấn chìm. Hình ảnh “sóng ở đáy sông” là một ẩn dụ mạnh mẽ: những đợt sóng ngầm dữ dội dưới mặt nước lặng lẽ, giống như khát vọng sống, khát vọng vươn lên của con người bị dồn nén bởi nghịch cảnh.
Ngoài nhân vật Núi, tác phẩm còn khắc họa những con người thuộc các tầng lớp xã hội khác nhau: có kẻ thờ ơ, có người tàn nhẫn, nhưng cũng có những tâm hồn nhân hậu sẵn sàng giang tay cứu giúp. Qua đó, Lê Lựu đặt ra nhiều câu hỏi nhức nhối: liệu một con người dưới đáy xã hội có thể ngoi lên, tìm được sự công bằng và lối thoát cho chính mình?
Không chỉ dừng lại ở trang viết, Sóng Ở Đáy Sông còn được chuyển thể thành bộ phim truyền hình nổi tiếng vào cuối thập niên 1990. Bộ phim nhanh chóng gây tiếng vang lớn, với diễn xuất xuất sắc của nghệ sĩ Xuân Bắc trong vai Núi. Nhờ đó, hình tượng Núi và những sóng gió cuộc đời anh đã đi sâu hơn vào tâm trí khán giả, mở rộng sức lan tỏa của tác phẩm. Bộ phim không chỉ giữ lại tinh thần của nguyên tác, mà còn khắc họa thêm chiều sâu cảm xúc, trở thành một hiện tượng truyền hình, để lại dấu ấn trong ký ức nhiều người xem.
Sóng Ở Đáy Sông của Lê Lựu là lời nhắc nhở thấm thía về số phận con người trước guồng quay xã hội, đồng thời là lời kêu gọi trân trọng, sẻ chia với những kiếp đời bất hạnh. Chính sự hòa quyện giữa hiện thực khốc liệt và nhân văn sâu sắc đã khiến tác phẩm không chỉ thành công trên trang viết, mà còn sống mãi qua màn ảnh. Đây là một tác phẩm tiêu biểu của văn học Việt Nam hiện đại, vừa có giá trị nghệ thuật, vừa có sức sống lâu dài trong tâm hồn độc giả và khán giả.
