Trò Chuyện Trong Quán La Catedral của Mario Vargas Llosa là một trong những tiểu thuyết đồ sộ và phức tạp nhất của văn học Mỹ Latinh thế kỷ XX. Đây không chỉ là một tác phẩm văn chương mà còn là một bức tranh chính trị – xã hội rộng lớn, phơi bày sự tha hóa, bạo lực và tuyệt vọng của Peru trong thời kỳ độc tài của tướng Manuel A. Odría (1948–1956). Với bút pháp đan xen nhiều tầng giọng kể, Vargas Llosa đã dựng nên một tác phẩm nặng nề nhưng lôi cuốn, nơi con người vật lộn trong sự bế tắc của số phận và hiện thực lịch sử.
Câu chuyện mở ra bằng cuộc gặp gỡ tình cờ giữa hai nhân vật: Santiago Zavala, một nhà báo trẻ xuất thân từ tầng lớp thượng lưu nhưng bất mãn với chế độ, và Ambrosio, cựu tài xế của cha anh. Họ ngồi trong quán rượu La Catedral, một nơi xập xệ ở ngoại ô Lima, để trò chuyện. Cuộc đối thoại tưởng chừng riêng tư ấy lại mở ra cả một vũ trụ ký ức, nơi từng mảnh đời, từng sự kiện được xâu chuỗi, phản chiếu hiện thực u tối của đất nước. Qua những câu chuyện của họ, người đọc dần thấy rõ bức tranh toàn cảnh: sự đàn áp chính trị, tham nhũng, bạo lực, những vụ tra tấn, sự thỏa hiệp của tầng lớp thượng lưu, và cả sự im lặng đồng lõa của những người dân bình thường.
Điểm đặc biệt trong Trò Chuyện Trong Quán La Catedral là cách Vargas Llosa xây dựng cấu trúc. Tác phẩm không theo dòng thời gian tuyến tính mà đan xen quá khứ và hiện tại, những cuộc hội thoại hòa lẫn với hồi ức, nhiều giọng kể lồng vào nhau. Điều này tạo nên một nhịp điệu phức tạp, buộc độc giả phải tập trung nhưng đồng thời cũng tái hiện được sự hỗn loạn, đứt gãy của một xã hội trong khủng hoảng.
Nhân vật Santiago là hiện thân của sự giằng xé: một mặt anh nổi loạn chống lại giai cấp của mình và phản kháng chế độ, mặt khác lại bị ám ảnh bởi sự bất lực và vô nghĩa của những lựa chọn. Ambrosio, trái lại, đại diện cho tầng lớp thấp kém, sống trong bóng tối, chịu nhiều bất công, nhưng cũng bị lôi cuốn vào vòng xoáy tội ác và bạo lực. Hai số phận tưởng chừng xa cách lại kết nối chặt chẽ qua những bí mật đen tối gắn liền với gia đình Santiago và chế độ độc tài.
Tác phẩm không chỉ phơi bày bộ mặt thối nát của một hệ thống chính trị mà còn soi chiếu sự mục ruỗng trong đời sống cá nhân: những mối quan hệ gia đình đổ vỡ, những tình yêu bị bóp nghẹt, sự bất lực trước định mệnh. Vargas Llosa đã đặt ra câu hỏi lớn về ý nghĩa của tự do và phẩm giá con người trong một xã hội bị kìm kẹp, nơi mà ngay cả hy vọng cũng trở nên mong manh.
Trò Chuyện Trong Quán La Catedral vì thế là một kiệt tác của nghệ thuật tiểu thuyết: vừa giàu tính chính trị, vừa sâu sắc về tâm lý, vừa mang tầm vóc sử thi. Vargas Llosa không chỉ kể một câu chuyện về Peru mà còn về thân phận con người trong cơn lốc lịch sử, nơi sự im lặng, đồng lõa và thỏa hiệp khiến cả một thế hệ rơi vào bóng tối. Đây là một tác phẩm đòi hỏi sự kiên nhẫn và suy tư, nhưng khi đã bước vào, người đọc sẽ nhận ra sức nặng ám ảnh của nó – như chính câu hỏi xuyên suốt mà Vargas Llosa đặt ra: “Vậy thì, thưa ông, vào lúc nào đất nước này đã bị hỏng?”
