Sơn Lâm Êm Đềm của Lev Nikolayevich Tolstoy là một trong những truyện vừa nổi bật của đại văn hào Nga, thể hiện rõ phong cách nghệ thuật và tư tưởng nhân văn sâu sắc của ông. Dù không đồ sộ như Chiến Tranh Và Hòa Bình hay Anna Karenina, tác phẩm này vẫn ghi dấu bằng sự kết hợp tinh tế giữa chất trữ tình thiên nhiên và những suy tư về con người, chiến tranh và khát vọng tự do.
Bối cảnh truyện diễn ra ở vùng núi Caucasus, nơi Tolstoy từng có thời gian phục vụ trong quân ngũ. Đây không chỉ là một miền đất hùng vĩ với núi non, sông suối, rừng thẳm, mà còn là nơi chất chứa những cuộc xung đột dai dẳng giữa quân đội Nga và các dân tộc thiểu số vùng núi. Trong khung cảnh ấy, Tolstoy đã dựng lên một câu chuyện mang tính đối lập: sự dữ dội của chiến tranh và sự yên bình sâu thẳm của thiên nhiên.
Nhân vật trung tâm của Sơn Lâm Êm Đềm là Olenin – một chàng trai trẻ thuộc tầng lớp quý tộc Nga, vì chán ngán cuộc sống trống rỗng nơi thành thị mà tìm đến Caucasus với hy vọng tìm kiếm ý nghĩa mới cho đời mình. Qua cái nhìn của Olenin, thiên nhiên hiện lên vừa hùng vĩ vừa dịu dàng, mang đến cho con người cảm giác giải thoát và thanh lọc tâm hồn. Tại đây, anh cũng được chứng kiến cuộc sống giản dị nhưng giàu sức sống của người dân miền núi, khác biệt hoàn toàn với xã hội phức tạp và đầy giả dối mà anh từng biết.
Một tuyến nhân vật khác gây ấn tượng là người dân tộc vùng núi, đặc biệt là các chiến binh quả cảm và những cô gái bản địa mang vẻ đẹp hoang sơ, trong đó có nhân vật Maryanka. Qua mối quan hệ giữa Olenin và Maryanka, Tolstoy đã khắc họa những va chạm giữa hai nền văn hóa, đồng thời thể hiện sự khao khát tình yêu chân thành của con người vượt lên trên mọi định kiến xã hội.
Điểm nổi bật trong tác phẩm chính là bút pháp miêu tả thiên nhiên của Tolstoy. Ông dành nhiều trang để khắc họa ánh sáng buổi bình minh, sắc màu của núi rừng, âm thanh của sông suối, và cả sự tĩnh lặng đầy sức gợi của cảnh vật. Thiên nhiên trong Sơn Lâm Êm Đềm không chỉ là phông nền mà còn như một nhân vật sống động, hiện diện để đối lập và xoa dịu sự khốc liệt của chiến tranh.
Dưới lớp vỏ của một câu chuyện tình, Tolstoy đã cài cắm vào đó những suy tư triết lý: con người chỉ thực sự hạnh phúc khi sống hòa hợp với thiên nhiên và tìm thấy ý nghĩa trong sự giản dị. Cuộc phiêu lưu của Olenin trở thành hành trình tự nhận thức, từ chỗ mông lung giữa xã hội Nga thượng lưu cho đến sự thức tỉnh trước vẻ đẹp và sự thật của đời sống nơi núi rừng.
Sơn Lâm Êm Đềm là một tác phẩm giàu giá trị, phản ánh trải nghiệm thực tế của Tolstoy trong quân ngũ, đồng thời là minh chứng cho tài năng bậc thầy của ông trong việc kết hợp giữa tiểu thuyết, ký sự và triết lý. Đọc tác phẩm, người ta không chỉ thấy một Tolstoy văn chương mà còn thấy một Tolstoy triết nhân, luôn trăn trở về mối quan hệ giữa con người, thiên nhiên và tự do.
