Tại Sao Các Quốc Gia Thất Bại – Nguồn Gốc Của Quyền Lực, Thịnh Vượng Và Nghèo Đói là một trong những công trình nghiên cứu kinh tế – chính trị có ảnh hưởng sâu rộng nhất trong thế kỷ XXI, được hai học giả Daron Acemoglu và James A. Robinson dày công biên soạn. Cuốn sách không chỉ là một bản tổng kết vĩ đại về lịch sử phát triển của loài người, mà còn là lời giải sâu sắc cho câu hỏi tưởng chừng đơn giản nhưng ám ảnh: vì sao có những quốc gia giàu mạnh và hưng thịnh, trong khi những quốc gia khác lại mãi chìm trong đói nghèo và hỗn loạn?
Hai tác giả đã khảo sát hàng trăm năm lịch sử nhân loại, từ đế chế La Mã, nền văn minh Maya, cho đến nước Anh thời cách mạng công nghiệp và những quốc gia hiện đại như Mỹ, Trung Quốc hay Bắc Triều Tiên. Họ đi đến một kết luận táo bạo: nguyên nhân cốt lõi của sự thịnh vượng hay suy tàn không nằm ở địa lý, văn hóa hay khí hậu, mà ở thể chế chính trị và kinh tế.
Acemoglu và Robinson chia thế giới thành hai nhóm thể chế: thể chế dung hợp và thể chế bóc lột. Các thể chế dung hợp khuyến khích sáng tạo, bảo vệ quyền sở hữu, thúc đẩy cạnh tranh và tạo cơ hội bình đẳng cho mọi người. Đây chính là nền tảng của các xã hội dân chủ, nơi người dân có tiếng nói và chính phủ chịu trách nhiệm. Ngược lại, thể chế bóc lột tập trung quyền lực vào tay một nhóm nhỏ, cản trở đổi mới, kìm hãm tinh thần kinh doanh, và cuối cùng làm suy yếu cả quốc gia.
Một ví dụ nổi bật được hai tác giả đưa ra là sự đối lập giữa Bắc và Nam Triều Tiên – hai vùng đất có chung văn hóa, địa lý và con người, nhưng lại khác nhau hoàn toàn về mức độ phát triển. Trong khi Hàn Quốc giàu có, năng động nhờ thể chế mở cửa và dân chủ, thì Bắc Triều Tiên vẫn chìm trong đói nghèo do cơ chế độc tài khép kín.
Điều làm nên sức hấp dẫn của Tại Sao Các Quốc Gia Thất Bại không chỉ là lập luận chặt chẽ, mà còn là cách kể chuyện sinh động, đưa người đọc đi qua những thời khắc quyết định của lịch sử: cuộc cách mạng công nghiệp ở Anh, sự sụp đổ của các đế chế thực dân, hay những nỗ lực cải cách thất bại ở Mỹ Latinh. Cuốn sách cho thấy, những thay đổi nhỏ trong thể chế có thể tạo nên bước ngoặt lớn cho vận mệnh của cả một dân tộc.
Một trong những trích dẫn ấn tượng của sách là: “Quốc gia trở nên giàu có không phải vì người dân của họ thông minh hơn, mà vì họ xây dựng được những thể chế trao quyền cho con người.” Câu nói ấy như một lời nhắc nhở rằng sự phát triển bền vững không thể đến từ quyền lực độc đoán hay nguồn tài nguyên dồi dào, mà phải bắt nguồn từ tự do, công bằng và sự tham gia của toàn xã hội.
Tại Sao Các Quốc Gia Thất Bại là tác phẩm không thể bỏ qua đối với những ai quan tâm đến kinh tế, chính trị, hay đơn giản là muốn hiểu sâu hơn về cách thế giới vận hành. Cuốn sách mang đến cái nhìn sắc bén về mối liên hệ giữa quyền lực và sự giàu có, giữa con người và thể chế – và hơn hết, là niềm tin rằng mọi quốc gia đều có thể thay đổi nếu dám xây dựng nền tảng công bằng cho tương lai.
