Cuộc Trốn Chạy Của Josef Mengele của Olivier Guez là một tiểu thuyết tư liệu ám ảnh, tái hiện hành trình đào tẩu kéo dài nhiều thập niên của một trong những tội phạm chiến tranh khét tiếng nhất thế kỷ XX. Dựa trên hồ sơ lưu trữ, thư từ, lời khai và tư liệu lịch sử, cuốn sách không tìm cách giật gân hóa cái ác, mà lặng lẽ bóc tách sự tồn tại dai dẳng của nó trong bóng tối hậu chiến.
Nhân vật trung tâm là Josef Mengele, bác sĩ của trại hủy diệt Auschwitz, kẻ đã tiến hành những thí nghiệm vô nhân đạo trên tù nhân, đặc biệt là trẻ em song sinh. Khi Thế chiến II kết thúc và nước Đức Quốc xã sụp đổ, Mengele biến mất khỏi châu Âu, bắt đầu cuộc đời chạy trốn qua nhiều quốc gia Nam Mỹ. Olivier Guez theo sát từng chặng đường ấy, từ Argentina, Paraguay đến Brazil, nơi Mengele sống dưới những cái tên giả, được che chở bởi mạng lưới cựu phát xít, những kẻ đồng cảm hoặc thờ ơ với tội ác trong quá khứ.
Điều khiến Cuộc Trốn Chạy Của Josef Mengele trở nên đặc biệt không nằm ở việc kể lại tội ác đã quá quen thuộc, mà ở việc khắc họa một kẻ phạm tội sống sót sau thảm họa lịch sử. Mengele hiện lên không phải như một con quái vật huyền thoại, mà như một con người cụ thể: kiêu hãnh, ngoan cố, đầy tự tôn và tuyệt đối không hối hận. Ông ta luôn tin vào tính “khoa học” của hành vi mình từng gây ra, xem mình là nạn nhân của lịch sử hơn là thủ phạm. Chính sự bình thản lạnh lùng ấy tạo nên nỗi kinh hoàng lớn nhất của cuốn sách.
Olivier Guez viết với giọng văn tiết chế, gần như trung tính, nhưng từng chi tiết đều thấm đẫm sức nặng đạo đức. Tác giả không lên án trực tiếp, mà để sự trơ trẽn của Mengele tự bộc lộ qua suy nghĩ, hành động và cách ông ta phản ứng trước những biến động lớn: phiên tòa Nuremberg, vụ bắt cóc Adolf Eichmann, làn sóng truy lùng tội phạm chiến tranh của Mossad. Mỗi sự kiện quốc tế đều khiến Mengele hoảng loạn, co cụm hơn, nhưng không bao giờ dẫn đến sự ăn năn.
Song song với chân dung cá nhân là bức tranh rộng lớn về thế giới hậu chiến, nơi công lý vận hành chậm chạp, đầy kẽ hở. Cuốn sách phơi bày sự thờ ơ của nhiều chính phủ, sự bất lực của bộ máy pháp lý quốc tế và cả sự mệt mỏi của dư luận theo thời gian. Mengele không chỉ trốn chạy nhờ may mắn, mà còn nhờ một thế giới sẵn sàng quên đi để tiếp tục sống. Đây là lớp ý nghĩa khiến tác phẩm vượt khỏi khuôn khổ tiểu sử một tội phạm, trở thành bản cáo trạng lạnh lẽo về ký ức tập thể và trách nhiệm lịch sử.
Cơ Trốn Chạy Của Josef Mengele là một cuốn sách nặng nề nhưng cần thiết. Nó không mang lại cảm giác catharsis hay công lý trọn vẹn, bởi Mengele chết tự nhiên, không bị xét xử. Chính kết cục ấy buộc người đọc đối diện với một sự thật khó chấp nhận: cái ác đôi khi không bị trừng phạt, và lịch sử không phải lúc nào cũng khép lại bằng sự cân bằng đạo đức. Olivier Guez, bằng lối viết tỉnh táo và nghiêm khắc, đã ghi lại hành trình ấy như một lời nhắc nhở dai dẳng về việc không được phép lãng quên.
