Án Mạng Đường Nhà Xác (The Murders in the Rue Morgue) là một trong những truyện ngắn trứ danh của Edgar Allan Poe, nhà văn Mỹ được xem là “cha đẻ của truyện trinh thám hiện đại”. Lần đầu xuất bản năm 1841, tác phẩm này mở ra một kỷ nguyên mới cho thể loại văn học điều tra – nơi lý trí, quan sát và phân tích trở thành công cụ vạch trần tội ác, thay vì chỉ dựa vào trực giác hay hành động anh hùng.
Câu chuyện diễn ra tại Paris, xoay quanh vụ án ghê rợn ở phố Rue Morgue (Đường Nhà Xác), nơi hai người phụ nữ bị sát hại một cách dã man trong căn phòng khóa kín từ bên trong. Tất cả dấu vết hiện trường đều rối loạn: tiếng hét kinh hoàng vang lên bằng nhiều ngôn ngữ, đồ đạc bị phá tung, cơ thể nạn nhân bị thương tích nặng nề – nhưng không một manh mối nào hợp lý. Cảnh sát bối rối, công chúng hoang mang, còn báo chí thì đua nhau suy đoán.
Giữa lúc ấy, nhân vật Auguste Dupin xuất hiện – một quý ông trầm lặng, thích quan sát và suy luận, cùng người kể chuyện vô danh là bạn của ông. Bằng khả năng phân tích logic sắc bén, Dupin bắt đầu lần theo từng chi tiết nhỏ, từ vị trí đồ vật, đặc điểm tiếng nói, cho đến những dấu vết tưởng chừng vô nghĩa. Từng bước, ông dựng lại toàn bộ diễn biến của vụ án và cuối cùng đưa ra lời giải gây chấn động – hung thủ không phải con người, mà là một con đười ươi thoát ra từ tàu buôn.
Cách phá án của Dupin – dựa trên tư duy phân tích (ratiocination) – chính là nền tảng để sau này Arthur Conan Doyle xây dựng hình tượng Sherlock Holmes. Poe đã tạo ra một nhân vật điều tra đầu tiên trong lịch sử văn học hiện đại, dùng trí tuệ thuần túy để soi sáng bóng tối của tội ác. Nhưng điều khiến Án Mạng Đường Nhà Xác vượt lên khỏi một câu chuyện trinh thám đơn thuần là phong cách viết tinh tế và không khí u ám đậm chất Poe: một Paris mờ sương, một căn phòng kín đầy bí ẩn, và nỗi ám ảnh về bản năng dã thú ẩn trong con người.
Bên cạnh giá trị về mặt hình thức, truyện còn gợi lên nhiều suy tư về giới hạn của lý trí. Dù Dupin chiến thắng bằng sự thông minh, Poe dường như vẫn nhắc nhở rằng cái ác không phải lúc nào cũng có thể lý giải. Bản năng và hỗn loạn – như con đười ươi trong truyện – luôn tồn tại song song với trí tuệ con người. Chính điều đó khiến tác phẩm trở nên vừa logic, vừa ám ảnh, vừa mang tính triết học sâu sắc.
Án Mạng Đường Nhà Xác không chỉ mở đầu cho dòng truyện trinh thám suy luận, mà còn đặt nền móng cho một kiểu kể chuyện mới: người điều tra – kẻ chứng kiến – và tội ác được tái hiện qua ngôn từ. Gần hai thế kỷ sau, sức hút của câu chuyện vẫn chưa hề phai nhạt. Nó không chỉ là một vụ án kỳ lạ giữa lòng Paris, mà là lời tuyên ngôn của Edgar Allan Poe về sức mạnh của trí tuệ con người – thứ có thể soi sáng cả những góc tối nhất của tâm hồn và thế giới.
