Bà Chúa Hòn của Sơn Nam là một trong những tác phẩm đặc sắc khắc họa sinh động đời sống, văn hóa và con người Nam Bộ. Với lối viết gần gũi, giàu chất liệu dân gian và đậm hơi thở lịch sử, tác phẩm không chỉ kể lại một câu chuyện ly kỳ gắn liền với vùng đất Hòn Đất (Kiên Giang), mà còn là bức tranh sống động về tâm thức, tín ngưỡng và bản lĩnh của người dân miền sông nước.
Trung tâm của Bà Chúa Hòn là nhân vật bà chúa – một hình tượng vừa mang màu sắc huyền thoại vừa gắn liền với thực tế. Bà được xem là linh hồn che chở cho vùng Hòn Đất, nơi người dân gửi gắm niềm tin, sự biết ơn và cả ước vọng về cuộc sống yên bình, ấm no. Sơn Nam không chỉ dừng lại ở việc kể một giai thoại, mà còn mở ra nhiều lớp nghĩa: đó là sự hòa quyện giữa con người và thiên nhiên, giữa tín ngưỡng dân gian và đời sống cộng đồng, giữa quá khứ và hiện tại.
Điểm nổi bật của tác phẩm chính là lối kể chuyện mộc mạc nhưng giàu sức ám gợi. Sơn Nam vốn được mệnh danh là “ông già Nam Bộ”, bởi ông hiểu rõ đất và người nơi đây như máu thịt của mình. Trong Bà Chúa Hòn, ta bắt gặp giọng văn dung dị, hồn hậu, thấm đẫm chất Nam Bộ với những câu chữ giàu nhạc điệu, gợi nhớ lời ăn tiếng nói thường ngày của người dân miền Tây. Điều đó không chỉ khiến câu chuyện trở nên gần gũi, mà còn giữ lại hồn vía của một nền văn hóa.
Ngoài yếu tố tín ngưỡng, Bà Chúa Hòn còn phản ánh tinh thần kiên cường, bất khuất của người dân Hòn Đất trong cuộc kháng chiến chống ngoại xâm. Nơi đây từng là chiến khu, nơi gắn liền với nhiều sự kiện oanh liệt, và hình tượng bà chúa vì thế cũng trở thành biểu tượng cho sức mạnh bảo vệ quê hương. Qua đó, tác phẩm mang màu sắc sử thi, gợi nhắc thế hệ sau về lòng trung kiên và bản lĩnh của cha ông.
Không chỉ có giá trị văn học, Bà Chúa Hòn còn như một cuốn tư liệu văn hóa – lịch sử, giúp người đọc hiểu thêm về vùng đất Hòn Đất, một địa danh vừa thực vừa huyền, nơi dung chứa biết bao truyền thuyết và những câu chuyện đời thường. Đọc tác phẩm, ta thấy thấp thoáng hình ảnh người phụ nữ Nam Bộ: nhân hậu, kiên trì, mạnh mẽ và đầy lòng vị tha, vừa là biểu tượng tâm linh vừa là hiện thân của tinh thần dân tộc.
Với Bà Chúa Hòn, Sơn Nam không chỉ kể lại một câu chuyện, mà còn gửi gắm cả tình yêu và sự gắn bó máu thịt với đất và người Nam Bộ. Tác phẩm mang lại cho độc giả cảm giác vừa quen vừa lạ: quen bởi giọng văn thân tình, gần gũi; lạ bởi những lớp nghĩa huyền thoại và chiều sâu văn hóa được khéo léo lồng ghép. Đây là một cuốn sách xứng đáng để tìm đọc, để hiểu thêm về lịch sử, văn hóa và tâm hồn người miền Nam.
