Bản Án Chế Độ Thực Dân Pháp là một trong những tác phẩm chính luận xuất sắc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất trong lịch sử văn học cách mạng Việt Nam, được viết bởi Nguyễn Ái Quốc – tức Chủ tịch Hồ Chí Minh – vào năm 1925 tại Paris. Cuốn sách không chỉ là một bản cáo trạng sắc bén chống lại chủ nghĩa thực dân Pháp, mà còn là tiếng nói thức tỉnh mạnh mẽ đối với nhân dân các nước thuộc địa, trong đó có Việt Nam, về quyền tự do, công lý và độc lập dân tộc.
Thông qua những bài báo ngắn, ngôn từ giản dị nhưng đanh thép, tác giả phơi bày toàn bộ sự tàn bạo và phi nhân đạo của chế độ thực dân Pháp tại các nước thuộc địa. Tác phẩm chia thành nhiều chương ngắn, mỗi chương là một lát cắt chân thực về các chính sách đàn áp, bóc lột, khủng bố và sự bất công trong hệ thống cai trị của thực dân. Những hình ảnh cụ thể như thuế má nặng nề, cưỡng bức lao động, nạn đói, đàn áp chính trị, sự thối nát trong bộ máy quan lại tay sai… được trình bày sinh động, gây ám ảnh sâu sắc nơi người đọc.
Không chỉ đơn thuần tố cáo, tác phẩm còn phản ánh rõ lập trường và nhận thức cách mạng sâu sắc của Nguyễn Ái Quốc. Dù viết bằng tiếng Pháp và xuất bản lần đầu tại Pháp, cuốn sách không nhắm vào tầng lớp trí thức Pháp mà chính là để lay động lương tri của những người yêu chuộng công lý, thức tỉnh dư luận quốc tế và khơi dậy tinh thần phản kháng trong nhân dân các nước thuộc địa. Đây là một hình thức đấu tranh phi vũ trang nhưng đầy hiệu quả – đấu tranh bằng ngòi bút, bằng lý lẽ và sự thật không thể chối cãi.
Phong cách ngôn ngữ của tác phẩm vừa hóm hỉnh, mỉa mai, vừa lạnh lùng, sắc sảo. Dù trình bày nhiều nội dung chính trị – xã hội phức tạp, tác phẩm không mang tính lý luận khô cứng mà giàu sức thuyết phục, mang hơi thở thời cuộc. Nguyễn Ái Quốc đã khéo léo sử dụng các tình tiết thật, nhân vật thật, sự kiện thật để dựng nên một bức tranh toàn cảnh về xã hội thuộc địa đầy u ám và bất công.
Tác phẩm cũng đánh dấu bước chuyển mình trong hành trình trở thành người chiến sĩ cách mạng quốc tế của Nguyễn Ái Quốc. Việc cho xuất bản cuốn sách này thể hiện một tầm nhìn chiến lược: dùng tiếng nói của nhân dân bị áp bức để vạch mặt bản chất của chủ nghĩa thực dân ngay tại trung tâm chính quốc – một hành động can đảm và đầy tính cách mạng trong bối cảnh lịch sử lúc bấy giờ.
Đến nay, Bản Án Chế Độ Thực Dân Pháp vẫn giữ nguyên giá trị lịch sử và thời sự. Đây không chỉ là tài liệu quý giá trong kho tàng văn học Việt Nam mà còn là minh chứng cho tư duy chiến lược, năng lực ngôn luận và tấm lòng yêu nước nồng nàn của Hồ Chí Minh. Tác phẩm xứng đáng là một bản anh hùng ca bằng ngôn từ, góp phần không nhỏ trong việc khơi dậy lòng yêu nước, tinh thần độc lập và niềm tin vào chính nghĩa của cả một dân tộc.
