Bàn Về Tự Do (tựa gốc: On Liberty) của John Stuart Mill là một trong những tác phẩm triết học chính trị kinh điển có ảnh hưởng sâu rộng nhất trong lịch sử tư tưởng phương Tây. Được xuất bản lần đầu vào năm 1859, cuốn sách là bản tuyên ngôn mạnh mẽ về quyền tự do cá nhân, sự tự chủ của con người và giới hạn hợp lý của quyền lực xã hội – đặc biệt là quyền lực của nhà nước và dư luận đối với mỗi cá nhân. Với tư duy minh triết và lối lập luận chặt chẽ, Mill đã đặt nền tảng cho các quan điểm hiện đại về tự do dân sự và tự do biểu đạt.
John Stuart Mill viết Bàn Về Tự Do không chỉ từ vai trò của một triết gia mà còn như một công dân ưu tư trước những mối đe dọa tinh vi đến từ một xã hội dân chủ đang phát triển. Ông cho rằng, khi quyền lực chính trị không còn bị độc quyền bởi một cá nhân hay một nhóm thiểu số, thì một hình thức chuyên chế mới có thể xuất hiện: chuyên chế của số đông. Theo Mill, không chỉ nhà nước, mà cả xã hội – thông qua áp lực dư luận – cũng có thể áp đặt những quy tắc và chuẩn mực khiến cá nhân không còn không gian để tự do phát triển.
Trọng tâm của cuốn sách là nguyên tắc tự do cá nhân, đặc biệt là quyền tự do tư tưởng, ngôn luận và hành động, miễn là hành động đó không gây hại đến người khác. Mill cho rằng con người cần tự do để khám phá chân lý, để sai lầm và học hỏi, để sống cuộc đời mà họ cho là có ý nghĩa. Ông nhấn mạnh rằng không ai – kể cả xã hội hay nhà nước – có thể thay cá nhân quyết định điều gì là tốt cho chính họ, miễn là họ không xâm phạm đến quyền lợi của người khác.
Một trong những phần nổi bật nhất của Bàn Về Tự Do là lập luận bảo vệ quyền tự do ngôn luận. Mill đưa ra một chuỗi lý do thuyết phục: nếu một ý kiến bị cấm đoán là đúng, thì việc ngăn chặn nó là ngăn chặn chân lý; nếu ý kiến đó sai, thì việc đối thoại với nó vẫn có giá trị vì giúp làm sáng tỏ chân lý; nếu nó vừa đúng vừa sai, thì nó giúp chúng ta phân biệt cái đúng và cái sai rõ ràng hơn. Chính vì vậy, ông cảnh báo về nguy cơ của việc áp đặt tư tưởng duy nhất và bảo vệ sự đa dạng quan điểm như một điều kiện sống còn của tiến bộ xã hội.
Với lối viết súc tích, mạch lạc nhưng đầy sức nặng, Mill không chỉ phản ánh một thời kỳ lịch sử, mà còn truyền tải những thông điệp vượt thời gian. Trong bối cảnh thế giới hiện đại vẫn đang đối diện với nhiều tranh cãi về tự do, kiểm duyệt, đạo đức và giới hạn của nhà nước, Bàn Về Tự Do vẫn giữ nguyên tính thời sự và giá trị phản biện. Đây là tác phẩm không thể thiếu đối với những ai quan tâm đến triết học chính trị, nhân quyền, hoặc đơn giản là khao khát một xã hội nơi con người được sống đúng với bản thể của mình.
Bàn Về Tự Do là lời kêu gọi tỉnh thức và đầy lý trí dành cho tất cả những ai trân trọng tự do như giá trị cốt lõi của nhân phẩm và văn minh.
