Cân Bằng Mong Manh (A Fine Balance) của Rohinton Mistry là một tiểu thuyết đồ sộ, cảm động và sâu sắc, được xem là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất về xã hội Ấn Độ thế kỷ XX. Với văn phong tinh tế và cái nhìn nhân văn sâu xa, Rohinton Mistry đã khắc họa bức tranh hiện thực đầy đau đớn nhưng cũng chan chứa tình người, nơi bốn con người thuộc những tầng lớp khác nhau bị cuốn vào dòng xoáy khắc nghiệt của lịch sử, và trong nghịch cảnh, họ tìm thấy ở nhau niềm hy vọng mong manh để bấu víu mà sống tiếp.
Bối cảnh của Cân Bằng Mong Manh là Ấn Độ trong thập niên 1970, dưới thời kỳ “Tình trạng khẩn cấp” do Thủ tướng Indira Gandhi ban hành – một giai đoạn hỗn loạn, khi nghèo đói, bất công và bạo lực chính trị bao trùm khắp đất nước. Trong bối cảnh ấy, bốn nhân vật chính – Dina Dalal, Ishvar Darji, cháu trai Omprakash và Maneck Kohlah – gặp nhau tình cờ và rồi cùng nhau sống dưới một mái nhà.
Dina là một góa phụ trung lưu kiên cường, cố gắng giữ lấy tự do và phẩm giá của mình trong xã hội trọng nam khinh nữ. Ishvar và Omprakash, hai người thợ may nghèo từ tầng lớp tiện dân, rời bỏ quê hương để tìm kế sinh nhai nơi thành phố, mang theo hy vọng đổi đời. Còn Maneck, một sinh viên trẻ, rời xa vùng núi yên bình để theo học đại học, mang trong mình niềm tin mong manh vào tương lai. Họ đến với nhau không phải vì tình thân, mà vì hoàn cảnh; nhưng chính sự chung sống đã biến họ thành một gia đình – một gia đình được kết nối bằng lòng nhân hậu và nỗi cô đơn.
Rohinton Mistry đã dệt nên cuộc đời của bốn con người ấy bằng giọng kể vừa hiện thực vừa trữ tình. Ông không tô hồng, không che giấu, mà để người đọc đối mặt trực tiếp với sự tàn nhẫn của xã hội: sự phân biệt giai cấp, bạo lực của chính quyền, đói nghèo, nạn cưỡng bức triệt sản, và sự tha hóa của con người trong guồng máy quyền lực. Nhưng giữa bóng tối ấy, ông vẫn thắp lên những tia sáng nhỏ – là tình bạn, lòng trắc ẩn và phẩm giá mà con người giữ lại dù cuộc đời có nghiền nát họ đến đâu.
Điều khiến Cân Bằng Mong Manh trở nên đặc biệt là cách Mistry nắm bắt sự mong manh của kiếp người. “Cân bằng” trong tựa đề không chỉ nói về cuộc sống bấp bênh, mà còn về sự cân đối tinh tế giữa hy vọng và tuyệt vọng, giữa lòng tốt và cái ác, giữa khát vọng sống và sự đầu hàng số phận. Nhân vật của ông không phải anh hùng, họ chỉ là những con người bình thường, cố gắng đứng vững giữa thế giới bất công – và chính sự cố gắng ấy khiến họ trở nên phi thường.
Văn phong của Rohinton Mistry nhẹ nhàng, chậm rãi, nhưng sức mạnh của nó nằm ở sự chi tiết. Mỗi trang sách là một mảnh ghép của xã hội Ấn Độ: tiếng rao ngoài phố, mùi gia vị, khói bụi, tiếng còi xe, và cả những lời nói mỉa mai ẩn trong tiếng cười. Ông quan sát con người với ánh mắt cảm thông, không phán xét, chỉ kể lại – để người đọc tự cảm nhận nỗi đau và vẻ đẹp của sự tồn tại.
Cân Bằng Mong Manh không chỉ là một tiểu thuyết về Ấn Độ, mà còn là bản trường ca về thân phận con người. Nó nhắc ta rằng trong mọi thời đại, ở bất kỳ nơi đâu, con người đều phải chật vật tìm kiếm một “cân bằng” nhỏ bé giữa khổ đau và hy vọng. Và dù cuộc sống có tàn nhẫn đến mấy, chỉ cần một chút tình thương, một chút tử tế, thì sự sống vẫn có thể tiếp tục – dù mong manh như sợi chỉ.
Tác phẩm là một kiệt tác nhân văn, gợi nhớ đến không khí của Những Người Khốn Khổ hay Ngàn Cánh Hạc, nơi bi kịch không khiến người đọc tuyệt vọng, mà khiến họ lặng lẽ tin hơn vào lòng tốt và sức chịu đựng của con người. Cân Bằng Mong Manh là một lời nhắc dịu dàng mà đau đớn: trong thế giới đầy bất công, thứ duy nhất còn giữ con người lại với nhau chính là tình thương và niềm tin vào điều tốt đẹp, dù chỉ trong chốc lát.
